لمع الأدلة في قواعد عقائد أهل السنة و الجماعة

لمع الأدلة في قواعد عقائد أهل السنة و الجماعة، اثر امام‌الحرمین ابوالمعالی عبدالملک جوینی (419-‎478ق)، رساله‌ای است پیرامون عقاید اهل سنت.

لمع الأدلة في قواعد عقائد أهل السنة و الجماعة
پدیدآوران	امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله (نویسنده) محمود، حسين فوقيه (محقق و مقدمه نويس) خضيري، محمود محمد (مصحح)
ناشر	عالم الکتب
مکان نشر	لبنان - بيروت
چاپ	2
موضوع	اسلام - عقايد اصول دين کلام اشعري کلام اهل سنت
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏204‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏8‎‏ل‎‏8
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تقدیم و تحقیق کتاب، به قلم فوقیه حسین محمود و مراجعه و بازبینی تحقیق، توسط محمود خضیری صورت گرفته است.

ساختار

کتاب‎ با دو مقدمه از محقق، آغاز و مطالب در هفت بخش، تنظیم شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه نخست، به این نکته اشاره شده است که اثر حاضر، به‌وضوح، منعکس‎کننده دیدگاه واقعی تفکر اسلامی اهل سنت بوده، ولذا دارای اهمیت و جایگاه ویژه‌ای است.

در مقدمه پژوهشگرانه محقق (مقدمه دوم)، ضمن ذکر زندگی‌نامه نویسنده و تشریح و ارائه اطلاعاتی پیرامون سیره، تصنیفات و جایگاه علمی وی، به توضیح ابواب کتاب پرداخته شده است.

در مقدمه مؤلف که بسیار کوتاه بوده و از چند سطر تجاوز نمی‌کند، ضمن حمد و سپاس الهی، به موضوع کتاب اشاره گردیده است.

متن کتاب که مطالب مختصری است از عقاید اهل سنت و از‎ یکی‎ از پیشوایان بزرگ آن، با بحث از حدوث عالم آغاز شده است. نویسنده در این بخش، ابتدا به بیان حدوث عالم و وجود صانع پرداخته و سپس سؤالاتی پیرامون ثبوت و حدودث اعراض مطرح نموده و سپس به ارائه دلیل بر وجود صانع برای عالم، پرداخته است.

نویسنده در قسمت دوم، با‎ عنوان «الله‎ و صفاته»، ضمن توضیح مطلب، به اقوال اعتزالیان و دیگر مخالفان اشعری پرداخته وعقیده آنان را به‎ نقد‎ کشیده است. در ادامه این بخش، بحثی تحت عنوان «ذكر ما يستحيل في‎ أوصاف‎ الباري»‎ آمده است که بحثی است از صفات سلبی خداوند.

در قسمت سوم، ضمن بررسی آیاتی همچون آیات شریفه 35 سوره انعام: لَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَى فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِينَ (و اگر خدا می‌خواست قطعاً آنان را بر هدایت گِرد می‌آورد، پس زنهار از نادانان مباش) و 125 سوره انعام: فَمَنْ يرِدِ اللَّهُ أَنْ يهْدِيهُ يشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلاَمِ وَ مَنْ يرِدْ أَنْ يضِلَّهُ يجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيقاً حَرَجاً (پس کسى را که خدا بخواهد هدایت نماید، دلش را به پذیرش اسلام مى‏گشاید و هرکه را بخواهد گمراه کند، دلش را سخت تنگ مى‌گرداند)، به بحث پیرامون اراده خداوند و اراده بنده و در طول یا عرض هم قرار گرفتن این دو اراده، پرداخته شده است.

نویسنده در قسمت چهارم با عنوان «رؤية اللّه»، بر امکان رؤیت خداوند‎ با‎ چشم سر استدلالی عقلی نموده و معتقد است چون خداوند موجود است و هر موجودی مرئی است، پس خداوند نیز قابل دیدن می‌باشد. وی در این‌باره، به آیاتی همچون آیه شریفه 22 و 23 سوره قیامت: وُجُوهٌ يوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ (در آن روز چهره‏‌هایى شادابند و به‌سوى پروردگار خود مى‏نگرند)، استدلال نموده و آن را دلیل بر دیده شدن خداوند دانسته و همچنین آیه شریفه 143 سوره اعراف: لن تراني (هرگز مرا نخواهی دید) را واضح‎ترین دلیل بر جواز دیده شدن خداوند دانسته است؛ زیرا معتقد است که اگر دیدن خداوند محال باشد، معتقد بدان گمراه یا کافر بوده و چگونه چنین چیزی در حق حضرت موسی(ع) که برگزیده و پیامبر خداست، جایز است.

نویسنده در قسمت پنجم، با عنوان «الرب و الخلق»، ضمن بحث‎ از‎ توحید در خالقیت، با اشاره به اکتسابی بودن افعال بشر، به اثبات‎ نبوت‎ پرداخته است.

در بخش ششم، مباحثی پیرامون رسالت، نبوت و معجزه و چگونگی ‎آن، مطرح شده است. نویسنده در این بخش، به این نکته اشاره دارد که صدق نبوت انبیا، به‌واسطه معجزه که امری خارق‎العاده و به اذن خدا انجام گرفته و دیگران از اتیان مانند آن، عاجز هستند، ثابت شده و پیامبر اسلام(ص)، به‎غیر از قرآن، معجزات دیگری مانند شکافتن ماه، تسبیح گفتن سنگ‎ریزه‌ها و شهادت به نبوت آن حضرت، جوشیدن آب از میان انگشتان و... داشته است.

پایان‌بخش‎ کتاب، بحث از امامت می‌باشد. مؤلف‎ در‎ این بخش، به توجیه کردارهای معاویه پرداخته و افضلیت خلفای اربعه را بدان‎گونه که به‎ خلافت‎ رسیده‌اند، دانسته و سپس از شرایط‎ امامت‎ بحث کرده است.

وضعیت کتاب

فهارس کتاب که در انتهای آن آمده، عبارتند از فهرست آیات؛ روایات؛ اشعار؛ اعلام؛ اماکن؛ فرق، مذاهب و طوایف؛ کتب مذکور در متن؛ تواریخ ذکرشده در متن و محتویات کتاب.

در پاورقی‌ها که توسط محقق نوشته شده است، علاوه بر ذکر منابع و توضیح برخی از عبارات و مطالب متن، به شرح حال اعلام مذکور در متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. جعفریان، رسول، «گزیده کتاب‎شناسی توصیفی فرق اسلامی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آیینه پژوهش، مرداد و شهریور 1369، ‎شماره 2 (10 صفحه، ‎از 101 تا 110) .