حمل قرآن

    از ویکی‌نور
    ‏حمل قرآن
    حمل قرآن
    پدیدآورانخوش‌منش، ابوالفضل (نویسنده)
    عنوان‌های دیگرپژوهشي در روش شناسی تعليم و تحفيظ قرآن مجيد
    ناشرپژوهشگاه حوزه و دانشگاه
    مکان نشرايران - قم
    سال نشرمجلد1: 1388ش ,
    شابک978-600-5486-00-1
    موضوعقرآن - حفظ - راهنمای آموزشي
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏BP‎‏ ‎‏80‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏خ‎‏9‎‏ح‎‏8‎‏
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    حمل قرآن، اثر ابوالفضل خوش‎منش، پژوهشی است در روش‎شناسی تعلیم و تحفیظ و شیوه‌های رایج در زمینه آموزش قرآن.

    کتاب حاضر به‌عنوان منبع درسی برای دانشجویان مقطع کارشناسی رشته علوم قرآنی تهیه شده است.[۱].

    انگیزه نگارش

    نویسنده هدف خود را از تألیف کتاب، چنین بیان کرده است: «این تحقیق در پی آن است که از قرآن‌دانی و نیز از فراگیری قرآن و روش‎های تعلیم و تحفیظ و ترویج آن، سخن بگوید، آن‎گونه که صاحب قرآن می‌خواست»[۲].

    ساختار

    کتاب، حاوی سخن پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، دیباچه، مقدمه و چهار فصل و یک خاتمه است.

    گزارش محتوا

    در «سخن پژوهشگاه»، به اهمیت و جایگاه پژوهش در جامعه اسلامی اشاره شده[۳] و در «دیباچه»، از شیوه آموزشی پیامبر(ص) سخن به میان آمده و خاطرنشان شده که: در این اثر، سعی بر روشن ساختن برخی ابعاد آموزشی و تربیتی موجود در آیات و روایات که در گذر زمان، مورد غفلت واقع شده‌اند، می‌باشد. همچنین کوشش شده است که در اثر حاضر، برخی یافته‌های تجربی بشر نیز به‎مثابه تأکید آیات و روایات، آورده شوند.

    پس از سیر مورد اشاره، به بررسی آثار به‌کارگیری این شیوه، پرداخته شده است. در این زمینه، همچنین کوشش به عمل آمده است تا این بررسی‎ها، با تحلیل علمی و دور از شعارزدگی باشد و به سبب کثرت گفتنی‎های این باب، آنچه در بخش‎های مختلف آمده است، اغلب به‌صورت اشاره یا شرحی گذراست، ولذا مطالب فصل‎های کتاب، باید به‌صورت مرتبط با هم و در کنار هم مورد عنایت قرار گیرند[۴].

    در «مقدمه»، ضمن توضیح واژگانی همچون «حیات قرآن»، «اهل قرآن» و «حمل قرآن»، به بیان برخی از ویژگی‎های کتاب پرداخته شده است.[۵].

    در همین مقدمه تذکر داده شده که: به دلیل ماهیت برخی مطالب مطرح‎شده در کتاب، امکان اکتفا به منابعی همانند کتب اصلی روایی شیعه یا اهل سنت نبوده و گاه به میزانی محدود، مطالبی ذکر شده است که هنوز راه خود را به کتب نیافته و در برخی نشریات انعکاس یافته‌اند. مطالبی درباره فعالیت‎های قرآنی در برخی کشورها در حال حاضر یا برخی مطالب علمی، نمونه‌هایی از این دستند[۶].

    در فصل اول که به «مروری بر تعلیم و تحفیظ قرآن در گذر زمان» اشاره شده، به موضوع اصلی این پژوهش، یعنی «روش پیامبر(ص) در تعلیم قرآن» پرداخته شده است.

    در فصل دوم، «آموزه‌های قرآن کریم و روایات درباره حمل قرآن» مطرح گشته است.

    در فصل سوم، «آموزش و فراگیری زبان از نگاه دانش بشری» مورد کنکاش قرار گرفته است.

    در فصل پایانی نیز به «آثار حمل قرآن» اشاره گشته است.

    پیامبر اعظم(ص) بر تعلیم و تحفیظ قرآن، بسیار تأکید می‎ورزیدند. وقتی آیه‌ای بر آن حضرت وحی می‌شد، افزون بر تلاوت آن بر مردم، ایشان را به معنا و تفسیر آن نیز آگاه می‌ساختند و به تحفیظ و تعلیم آن به دیگران سفارش و ترغیب می‌کردند. ازآنجاکه آن حضرت، نخستین معلم قرآن محسوب می‌گردد، پرسشی مطرح می‌شود که ایشان چگونه قرآن را آموزش می‌دادند؟[۷].

    اثر حاضر، درصدد پاسخگویی به پرسش مزبور و ارزیابی بی‎غرض برخی از شیوه‌های رایج در زمینه آموزش قرآن است. مؤلف در این‎باره می‌نویسد: به‌طور کلی، این کتاب، تحقیق و تتبع در جهت بازیابی اسوه حسنه پیامبر(ص) در امر بنیادین تعلیم و تحفیظ قرآن کریم و ارزیابی جستجوگرانه و بی‎غرض برخی شیوه‌های رایج در این زمینه‌ها و بررسی آیات و روایات در هریک از مباحث است.[۸].

    نگارنده به‌اختصار، درباره برخی امور که امروز به دو مقوله قرآن‎خوانی و قرآن‌دانی پیوند خورده و بلکه با آن یکی شده‌اند، سخن می‌گوید.

    چنین است که این اثر، به مباحثی که مرتبط با آموزش قرآن، آموزش زبان و نمونه‌های تاریخی مربوط به حفظ و حمل قرآن ‎پرداخته است.

    گفتنی است نویسنده در اثنای تحقیق «حمل قرآن»، گاه تعبیر «حفظ یا تحفیظ قرآن» را به‌کار برده است. در فصل دوم، تکیه بیشتر بر تبیین ابعاد و آثار «حمل قرآن» در پرتو قرآن و سنت است که حد اعلای قرآن‌دانی و هدف اساسی مکتب اسلام است، ولی تعبیر «حمل قرآن» در فصل نخسن کتاب، کمتر به‌کار رفته است؛ زیرا فصل نخست، شامل نقل‎های تاریخی مربوط به «حفظ و تحفیظ قرآن» است که البته هم شامل نقاط روشن و درخشان است و هم شامل نقاط غیر اصولی و نیازمند تصحیح؛ به‌عبارت‎دیگر، در مجموعه رفتار امت اسلام در زمینه آموزش و حفظ قرآن، غث و سمین در هم آمیخته‌اند[۹].

    شماری از مسلمانان تربیت‎یافته، شایسته عنوان والای «حامل قرآن»اند و گروهی دیگر، در حد «حافظ» به معنای مصطلح آن مانده‌اند؛ ازاین‎رو، هرگاه «حفظ» در این کتاب به‌کار رفته است، ناظر به مصطلح اخیر است و هرگاه از حفظ ستایش شده، مراد، حفظ نخست و تمهید «حمل قرآن» است.[۱۰].

    مقصود نویسنده در فصل پایانی، برخلاف فصل نخست، همه‎ جا به‌جد و حتم، «حمل قرآن» است؛ زیرا آثاری که در این فصل آمده است، تنها از «حمل قرآن» و نه صرف «حفظ» آن برمی‌آید. نویسنده همچنین در تحقیقات میدانی خود با حافظان محترم قرآن، از ملیت‎های مختلف ملاقات و مصاحبه کرده و نزد آنان از آثار حمل قرآن، سراغ گرفته است تا با بصیرت بیشتری درباره دو موضوع «حفظ» و «حمل» قرآن، قلم بزند. به اعتقاد نویسنده ریشه «حفظ» در مقایسه با مفهوم «حمل» در کاربرد قرآن و حدیث، از اصالت کمتری برخوردار است و امکان دارد مفهومی به نسبت متأخر و گاه از راه نقل به معنا در احادیث پدید آمده باشد[۱۱].

    کتاب حاضر در پی تبیین و ارائه «شیوه‌های حفظ قرآن» به مفهوم مصطلح نیست؛ زیرا درباره آن، کتاب‌های متعددی نوشته شده است. همچنین این کتاب در پی انباشت دایرةالمعارف‎گونه اطلاعات مربوط به حافظان و قاریان قرآن نیز نمی‌باشد و نقل‎های تاریخی این کتاب که حجمی را نیز به خود اختصاص داده‌اند، به‌صورتی گزینش‎شده و به قصد بررسی و تحلیل کارشناسی آورده شده‌اند. هدف نویسنده از نقل این مطالب، عینی و ملموس بودن آنهاست. او در پی یافتن مطالبی برگرفته از متن زندگی امروز و دیروز آحاد امت اسلامی بوده است تا در اثرش، به نقل کلیات و آموزه‌ها اکتفا نشود[۱۲].

    در این کتاب به مباحث اساسی و ارزشمندی اشاره شده است که در صورت توجه و عمل بدان‌ها، انس بیشتر آحاد مردم را با متن و محتوای قرآن به دنبال خواهد داشت. با وجود این، در این کتاب، به مطالبی پرداخته شده است که صحیح به نظر نمی‌رسد؛ از جمله: مؤلف بر این باور است که احکام قرآن و کارکردهای آن در جامعه، فقط در صورتی ضمانت اجرایی و تحقق پیدا می‌کند که در تعلیم قرآن، از روش پیامبر(ص) و اهل‎بیت(ع) استفاده شود. وی هرگونه تخطی از آن را باعث ایجاد مانع در اثربخشی قرآن و بی‎جاذبه گشتن آن برای مخاطبان می‌داند. در اینکه باید از شیوه پیامبر(ص) و اهل‎بیت(ع) در تعلیم و تحفیظ قرآن سود جست، تردیدی نیست، اما اینکه شیوه تعلیم و تحفیظ قرآن را منحصر در شیوه آن حضرات(ع) بدانیم، صحیح نیست؛ زیرا اولا روش آنان در آموزش قرآن، برای فراگیرانی بود که زبان آنان، زبان قرآن (عربی) بود؛ درصورتی‎که فراگیرانی که ما در صدد آموزش آنان هستیم، اغلب با زبان قرآن، آشنایی چندانی ندارند؛ ثانیا، همواره روش‎های آموزش مهارت‎ها در حال تغییر و تحول است؛ پس نمی‌توان در فراگیری قرآن تنها به یک روش بسنده نمود[۱۳].

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مآخذ، نمایه‌ها، آیات، روایات، امامان و معصومین، اشخاص و مکان‌ها و کتاب‌های مذکور در متن، در انتهای کتاب آمده است.

    در پاورقی‎ها، علاوه بر ذکر منابع و توضیح برخی از کلمات و عبارات متن، ترجمه فارسی آیات و روایات مذکور در متن، آورده شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: سخن پژوهشگاه، صفحه چهار
    2. ر.ک: مقدمه، ص4
    3. ر.ک: سخن پژوهشگاه، صفحه سه
    4. ر.ک: دیباچه، ص2
    5. ر.ک: مقدمه، ص1-‎6
    6. ر.ک: همان، ص5
    7. ر.ک: آسه، جواد، ص50
    8. ر.ک: همان
    9. ر.ک: مقدمه، ص4-‎5
    10. ر.ک: همان، ص5
    11. ر.ک: همان
    12. ر.ک: همان، ص5-‎6
    13. ر.ک: آسه، جواد، ص51

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. آسه، جواد، «معرفی، نقد و بررسی کتاب حمل قرآن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آینه پژوهش، بهمن و اسفند 1389، ‎شماره 126 ‏ (5 صفحه، ‎از 50 تا 54).

    وابسته‌ها

    آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن

    آموزش علوم قرآن

    آموزش ترجمه قرآن