المدخل إلی تفسير القرآن الكريم
| المدخل إلی تفسير القرآن الكريم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | يحيي، محمد ابراهيم (نویسنده) |
| ناشر | دار المدار الإسلامي |
| مکان نشر | ليبي |
| چاپ | 1 |
| شابک | 9959-29-062-X |
| موضوع | تفسير - فن
حداد، ابوبکر بن علي، - 800ق. - نقد و تفسير حداد، ابوبکر بن علي، - 800ق. کشف التنزيل في تحقيق المباحث و التاويل - نقد و تفسير مفسران اهل سنت |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 92/8 /ح4ي3 |
المدخل إلی تفسير القرآن الكريم نوشته محمد ابراهیم یحیی (معاصر)، کتابی است به زبان عربی و با موضوع علوم قرآنی. این کتاب، در واقع مقدمه‌ای است بر تفسیر «كشف التنزيل في تحقيق المباحث و التأويل» ابوبکر حداد یمنی(متوفی 800ق) که به هدف فهم مطالبی که حداد یمنی در اوایل هر سوره ذکر کرده، نوشته شده است.
ساختار
کتاب دارای مقدمه، محتوای مطالب در سه باب که همه ابواب دارای سه فصل هستند و خاتمه، است. برخی منابعی که نویسنده در نگارش این اثر از آن‌ها بهره برده عبارتند از: قرآن کریم، البرهان زرکشی، مناهل العرفان زرقانی، النبأ العظيم محمد عبدالله دراز، الإتقان سیوطی، سنن ترمذی، التحریر و التنوير ابن عاشور، الكشاف زمخشری، صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن نسائی و.... وی در مقدمه متذکر می‌شود که برای صحت انتساب کتاب‌ها به صاحبانشان از منابع ذیل استفاده کرده است؛ حاجی خلیفه در كشف الظنون عن اسامي الكتب و الفنون، بغدادی در هدية العارفين باسماء المؤلفين و آثار المصنفين، خیرالدین زرکلی در الأعلام، کحاله در معجم المؤلفين، حبشی در مصادر الفكر الإسلامي في اليمن، شوکانی در البدر الطالع بمحاسن من بعد القرن السابع و...[۱]
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه متذکر می‌گردد که این کتاب مقدمه‌ای است که سخن از تفسیر قرآن و علوم قرآنی را با آن شروع کرده و از «كشف التنزيل في تحقيق المباحث و التأويل» ابوبکر حداد یمنی (متوفی 800ق) مثالهایی برای آن آورده است. وی می‌نویسد: این کتاب را در سفر به تونس در سال 1990 میلادی دیدم.[۲] کشف التنزیل در عین اختصار، نسبت به سایر مطولات هم‌رده‌اش، کتاب بهتری است. امور مهم تفسیر را شرح داده و در روش تفسیری میان روایت و درایت جمع کرده است. حداد روایت از رسول خدا(ص) و صحابه و تابعین و آرای سایرین از علمای سلف را در تفسیرش می‌آورد. او به شرح مفردات لغوی پرداخته و قبایلی که این مفردات را استعمال می‌کنند معرفی می‌کند و برای این امر بر اشعار عرب جاهلی و شعرهای اسلامی استشهاد می‌نماید. او آنچه از الفاظ قرآنی در این اشعار هست را ذکر کرده و نسبت آن را به قاریان مشخص می‌کند. او در مواردی که نیاز به توضیح قواعد عربی هست، به توضیح وجه آن و اسرار بلاغی نهفته در آن می‌پردازد و مناقشات تفسیری را به‌حکم مستفاد از احکام ختم می‌کند و از نصوص قرآنی و احادیث نبوی بر این امر مؤید می‌آورد. وی آرای علمای مذاهب و فرق اسلامی را درباره مسئله موردنظر بیان می‌کند و در نهایت رأی خودش را به دور از هرگونه تعصبی، بیان می‌کند.[۳]
محمد ابراهیم یحیی، می‌نویسد: این تفسیر با همه مزایا و فوایدی که دارد، در گوشه کتابخانه‌ها به صورت نسخه خطی باقی مانده و خاک می‌خورد. ازاین‌رو بر آن شدم که آن را تحقیق کرده و به صورت چاپی در اختیار محققان قرار دهم.[۴]
نویسنده تفسیر «کشف التنزیل فی تحقیق المباحث و التأویل» ابوبکر حداد، در کتابش، در ابتدای هر سوره تعداد آیات و حروف، مکی و مدنی بودن، روایات وارده در فضیلت و آثار قراءت هر سوره و آراء و اخبار در اسباب نزول آن را بیان کرده است. معمولاً شیوه مفسرانی چون طبری و ثعلبی و ابن عطیه و قرطبی و... پیش از پرداختن به تفسیر محتوای سوره، معرفی و شرح مواردی مانند نزول قرآن کریم و سوره‌های مکی و مدنی و منشأ تفسیر و رجال و مکاتب آن و... در ابتدای کتاب‌هایشان است؛ اما «کشف التنزيل في تحقيق المباحث و التأويل» ابوبکر حداد یمنی از چنین مقدمه‌ای خالی است. ازاین‌رو، محمد ابراهیم یحیی، به خاطر آشنایی قاری غیرمتخصص با این مباحث و فهم مطالبی که حداد در ابتدای سوره‌ها ذکر کرده، به تکمیل این نقیصه در «المدخل الی تفسير القرآن الكريم» پرداخته است.[۵] وی در این راستا، با مباحث مربوط به نزول قرآن کریم و جمع‌آوری و تعلم آن شروع کرده و پس از بیان این مطالب به سراغ تفسیر قرآن کریم رفته است؛ او پس از بیان منشأ و تطور حدیث به بیان معنای آن و موضع حاجت به آن پرداخته و سپس تفسیر را به ترتیب در دوره‌های پیامبر(ص)، تابعین و تدوین بررسی می‌کند. او باب سوم کتاب را به معرفی حداد و تفسیر و شیوه تفسیری او اختصاص داده است.[۶]
محمد ابراهیم یحیی در باب اول، بیان می‌کند که دوسوم قرآن در مکه و یک‌سوم آن در مدینه طی 23 سال بر پیامبر(ص) نازل شد. آیات مکی غالباً ً در بیان اصول دین و دعوت به ایمان به خدا و معاد و امر به مکارم اخلاق مانند عدل و احسان و... هستند. محتوای آیات مدنی درباره عباداتی مانند نماز و روزه و زکات و حج و امور مدنی مانند معاملاتی از قبیل بیع و شراء و اجاره و رهن و ربا و... و امور جنایی مانند قتل و سرقت و قطع طریق و... و آنچه به‌نظام خانواده تعلق دارد مانند احکام نکاح و طلاق و... و شئون سیاسی دولت‌ها مانند امور مربوط به جنگ و صلح و عهدنامه‌ها و خراج و... هستند. باید توجه داشت که آنچه در سوره‌های مدنی درباره عبادات نازل شده، درباره کلیات آن است و امور تفصیلی عبادات به رسول خدا واگذار شده است.[۷]
او در باب دوم، به‌اندازه‌ای درباره تفسیر و موضع حاجت به آن و منشأ و مکاتب تفسیری و مفسران، تدوین تفسیر و... بحث کرده که خواننده غیرمتخصص در این فن، از آن استفاده کرده و یاری بجوید و بتواند بسیاری از مسائلی که با آن برخورد می‌کند را پاسخ دهد.[۸]
باب سوم درباره حداد، وطنش و تفسیرش توضیح می‌دهد. در این راستا یمن قبل از اسلام یعنی دولت‌های معین، سبأ و حمیر را معرفی می‌کند. دولت معین، اهل تجارت و مسالمت با همسایگان بود و پس‌ازآن سبأ و حمیر جانشین آنان شدند. حمیریان بر خلاف معینیان اهل جنگ بوده و با حبشیان و فارس‌ها جنگیدند. بلقیس، مشهورترین پادشاهان حمیر است که معاصر با سلیمان نبی(ع) بود. حمیریان خورشید یا بت را می‌پرستیدند و برخی از آنان نیز یهودی بودند. قبایل حمیر و کنده و مذحج و همدان و... در یمن بودند. یمن در عهد خلفای اموی و عباسی موضع درگیری و اختلاف بود و هر امارت و مملکتی در آن خواهان سقوط دیگری. از امیران بنام آن، یحیی بن حسین رسی، امام زیدیه و علی بن محمد صلیحی، امام صلیحیه است. از بزرگ‌ترین دولت‌های مستقر در یمن رسولیان بودند که به تعمیر شهرها و نشر علوم و بنای مساجد و مدارس و... همت گماردند. در عصر رسولیان، علمای زیادی در یمن رشد کردند. ابوبکر حداد، یکی از ثمرات حیات فرهنگی یمن است. کتاب تفسیری او علاوه بر مسائل تفسیری شامل قرائات و فقه و لغت و نحو و تاریخ و اشعار جاهلی و... نیز هست. حداد پس از بررسی و ذکر آرای فقها، رأی مختار را برمی‌گزیند.[۹]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، در انتهای اثر ذکر شده و ارجاعات در پاورقی آمده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.