الحاشية علی حاشية الخفري علی شرح القوشچي علی التجريد

الحاشیة علی حاشیة الخفري علی شرح القوشچي علی التجرید
پدیدآوران	نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (نویسنده) قوشچی، علی بن محمد (نویسنده) خفری، محمد بن احمد (نویسنده) آقاجمال خوانساری، محمد بن حسین (نویسنده) سبزواری، هادی بن مهدی (نویسنده) استادی، رضا (محقق)
عنوان‌های دیگر	الحاشیه الخفریه علی الشرح الجدید للتجرید. شرح تجرید الکلام فی تحریر العقاید الاسلام. شرح شرح تجرید الاعتقاد. شرح الحاشیة علی الحاشیة الجمالیة
ناشر	موتمر المحقق الخوانساري
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1378 ش
چاپ	1
موضوع	خفری، محمد بن احمد، - 957ق. الحاشیه الخفریه علی الشرح الجدید للتجرید - نقد و تفسیر قوشچی، علی بن محمد - 879ق. شرح تجرید الاعتقاد - نقد و تفسیر نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، 597 - 672ق. تجرید الکلام فی تحریر العقاید الاسلام - نقد و تفسیر کلام شیعه امامیه - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏210‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏6‎‏ ‎‏ت‎‏30227
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الحاشية على حاشية الخفري على شرح القوشجي على التجريد، مجموعه چند نظر و انتقاد در مورد برخى از مباحث الهيات به معناى اخص است كه در آن، نظر برخى از انديشمندان اسلامى - از خواجه نصيرالدين طوسى گرفته تا قوشجى و [[خفری، محمد بن احمد|شمس‌الدين محمد خفرى و حكيم ملا هادى سبزوارى و آقا جمال خوانسارى - مطرح شده است.

چون اين اثر به زبان عربى قديم و همچنين به‌صورت فنى و اصطلاحى و پيچيده و ناظر به ساير آرا و انديشه‌ها نوشته شده، مخاطبانش محدود به استادان و پژوهشگران آشنا با ادبيات قديمى فرهنگ و كلام اسلامى است.

كتاب توسط آيت‌الله رضا استادى تصحيح شده است.

ساختار

كتاب حاضر از يك مقدمه و شش بخش به ترتيب ذيل تشكيل شده است:

1. بخشى از شرح قوشجى؛
2. بخشى از حاشيه خفرى؛
3. حاشيه آقا جمال خوانسارى بر حاشيه خفرى؛
4. حاشيه سبزوارى بر حاشيه آقا جمال خوانسارى بر حاشيه خفرى؛
5. تعليقات بر حاشيه آقا جمال خوانسارى؛
6. تعليقات بر حاشيه سبزوارى.

گزارش محتوا

در مورد مباحث كتاب چند نكته گفتنى است:

1. نام كتاب بر روى جلد كتاب چنين است: «الحاشية على حاشية الخفري على شرح التجريد»، ولى در صفحه اول و صفحه شناسنامه به اين صورت است: «الحاشية على حاشية الخفري على شرح القوشجي على التجريد تأليف الآقا جمال الخوانساري(ره) و الحاشية على الحاشية الجمالية تأليف الحاج ملا هادي السبزواري(ره)».
2. مصحح محترم در مقدمه‌اش كه زمان و مكان نگارشش را مشخص نكرده، يادآور شده است كه رساله تجريد الكلام خواجه نصيرالدين طوسى از زمان تأليف تاكنون همواره مورد توجه علما و حوزه‌هاى علميه بوده و شرح‌هاى فراوانى دارد كه مهم‌ترين آنها اين چهار شرح است: كشف المراد، تأليف علامه حلّى؛ تسديد العقائد، معروف به شرح قديم، تأليف محمود بن ابى‌القاسم اصفهانى؛ شرح علاءالدين قوشجى، معروف به شرح جديد و شرح ملا عبدالرزاق لاهيجى (شوارق الإلهام). ايشان افزوده است: كتاب‌هاى متعدّدى، تأليف دانشمندان شيعه و سنى به‌عنوان حاشيه بر شرح تجريد قوشجى در دست است كه يكى از آنها حاشيه شمس‌الدين محمد بن احمد خفرى از دانشمندان سده دهم مى‌باشد. اين حاشيه فقط بر قسمتى از بخش الهيات شرح تجريد قوشجى است و گروهى از دانشمندان بر حاشيه خفرى يادشده حاشيه نوشته‌اند كه از جمله آنان اين هفت نفرند: شيخ حسین بن ابراهيم تنكابنى، از شاگردان ملا صدراى شيرازى؛ ميرزا ابراهيم بن ملا صدرا(كتاب ايشان حاشيه بر حاشيه خفرى و نيز حاشيه بر حاشيه دوانى بر شرح تجريد قوشجى است)؛ سيد‌‎حسين بن رفيع‌الدين مرعشى، معروف به سلطان‌العلماء؛ ملا شمساى گيلانى (كتاب او حاشيه بر الهيات شرح تجريد قوشجى و حاشيه خفرى است)؛ [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|ملا عبدالرزاق لاهيجى، داماد ملا صدراى شيرازى؛ ملا محمدقاسم اصفهانى و ملا شمساى كشميرى.

   يكى از تأليفات آقا جمال خوانسارى(ره) حاشيه بر حاشيه خفرى است و ايشان در اين كتاب به حواشى هفت‌گانه‌اى كه در بالا ياد شد، نظر داشته و مطالبى از آنها نقل و نقد نموده است؛ از اولى، با عبارت «بعض الأفاضل»، از دومى، با «بعض الفضلاء المعاصرين»، از سومى، با «بعض الفضلاء»، از چهارمى، با «بعض المحشّين» و يا «بعضهم»، از پنجمى، با «بعض المحقّقين»، از ششمى، با عبارت «بعض الحواشي» و از هفتمى با عبارت «قيل» ياد كرده است.

3. همچنين مصحح محترم تأكيد كرده است: درحالى‌كه شرح تجريد قوشجى شامل شش مقصد است و مقصد سوم آن در اثبات صانع و صفات اوست كه يك دهم كتاب را تشكيل مى‌دهد، حاشيه خفرى فقط بر يك پنجم همين مقصد سوم مى‌باشد. حاشيه آقا جمال خوانسارى بر حاشيه خفرى فقط بر يك سوم آن و شامل بحث‌هاى اثبات صانع، صفت قدرت و صفت علم خداى متعال است.
4. مصحح محترم در مورد حاشيه آقا جمال خوانسارى بر حاشيه خفرى، شماره نسخه‌هاى خطى را يادآورشده كه هنگام تصحيح و تحقيق اين حاشيه در اختيارش بوده و در مورد حاشيه حاج ملا هادى سبزوارى افزوده است كه اين حاشيه بر اساس نسخه منحصر و مغلوط آن چاپ شده است و هرجا كه مشكل عبارت‌ها، حتّى با تصحيح قياسى هم حلّ نمى‌شده با گذاردن چند نقطه آن عبارت حذف شده است.
5. مصحح محترم يادآور شده است كه: تعليقات ملا على نورى، از هامش يكى از نسخه‌هاى خطى حاشيه جماليه كه در اختيار ما است (نسخه شماره 7347، كتابخانه آيت‌الله مرعشى رحمه‌الله) نقل شد و بعيد نيست كه اين تعليقات، بخشى از حواشى ايشان بر حاشيه جماليه (نه همه آن) باشد. همچنين تعليقات آقا جمال، از هامش چند نسخه خطى نقل شد و احتمال اينكه اين تعليقات نيز كمى ناقص باشد وجود دارد؛ زيرا همين نسخه‌ها كه ما تعليقات يادشده را از آنها نقل كرديم در مقايسه با هم كم و زياد دارند.
6. به دليل آنكه مخاطبان كتاب حاضر، عبارت از پژوهشگران و متخصصان كلام اسلامى هستند و مطالب به‌صورت پيچيده و ناظر به ساير آرا و انديشه‌ها («شرح بر شرح» و «شرح بر شرح بر شرح» و «نقد بر نقد» و «نقد بر نقد بر نقد») نوشته شده، عرضه گزارش محتوا، به‌ويژه به شكل خلاصه بسيار مشكل است.

وضعيت كتاب

پاورقى‌هاى اثر حاضر، غالباً ً استنادى است و گاه توضيحى. كتاب حاضر با اهتمام كنگره بزرگداشت محقق خوانسارى منتشر شده و آيت‌الله رضا استادى نيز آن را تصحيح كرده است.البته همان‌طوركه خود مصحح محترم يادآور شده، ايشان در انجام اين تصحيح، موفقيت صددرصد را به دست نياورده است. گفتنى است كه چند سال بعد از انتشار اين متن تصحيح‌شده، سركار خانم دكتر فيروزه ساعتچيان، فقط بخش تعليقه خفرى بر الهيات شرح تجريد ملا على قوشچى از مجموعه حاضر را بار ديگر به‌صورت علمى تصحيح و همراه با مقدمه‌اى عالمانه منتشر كرده است. شايان ذكر است كه نسخه تصحيح‌شده دكتر ساعتچيان نسبت به بخش تعليقه خفرى در اثر حاضر، مفصل‌تر است؛ گويى كه ايشان به نسخه كامل دست يافته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. تعليقه بر الهيات شرح تجريد ملا على قوشچى، شمس‌الدين محمد بن احمد خفرى، مقدمه و تصحيح فيروزه ساعتچيان، انتشارات ميراث مكتوب، چاپ اول، تهران، 1382ش.

وابسته‌ها

مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی