سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه
| سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | وامبری، آرمین (نویسنده) خواجه نوریان، فتحعلی (مترجم) |
| ناشر | شرکت انتشارات علمی و فرهنگی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 6 |
| شابک | 978-964-445-880-4 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
سياحت درويشى دروغين در خانات آسياى ميانه اثر وامبرى، آرمين، با ترجمه فارسى ((فتحعلى خواجه نوريان)) در سال 1337 به وسيله ((بنگاه ترجمه و نشر كتاب)) منتشر شده است. اين كتاب با وجود چند اشتباه و سهل بينى نویسنده‌اش از جمله مراجع معتبر است، براى طالبان مطالعه در احوال گذشته تركمانان است.
ساختار
كتاب شامل دو قسمت مى‌باشد. قسمت اول از اوضاع و احوال تاريخ و جغرافيايى شهرها و آبادى‌هاى آسياى ميانه و تركمانان و ازبكان تا قرن هشتم و نهم مى‌پردازد و قسمت دوم كتاب درباره آداب و رسوم تركمن است.
گزارش محتوا
اوضاع و احوال تاريخى و جغرافيايى شهرها و آبادى‌هاى آسياى ميانه و تركمانان و ازبكان تا قرن هشتم و نهم را مى‌توان، در آثار خاورشناسانى مثل بارتولد و فراى و در تحقيقات پژوهشگران ايرانى؛ مانند نوشته‌ها و ترجمه‌هاى خانم دكتر شيرين بيانى يافت. ولى از وضع تركستان در دوره قاجار نوشته مفصلى ظاهرا جز اين سفرنامه و اشاره‌هاى مختصرى در ديگر سفرنامه‌هاى اين دوره؛ مانند سفرنامه‌هاى پولاك وليدى شل نيست.
وامبرى خاورشناسى مجارى است كه به مطالعه زبان شناسى علاقه‌مند است و چون مى‌پندارد، ممكن است زبان مادريش با زبان‌هاى تركى و تاتارى خويشاوندى داشته باشد، به عثمانى مى‌رود و در آن جا چند سالى را به مطالعه زبان تركى مى‌گذراند. سپس با نام مستعار رشيد افندى خود را به سفارت تركيه در تهران مى‌رساند و پس از ديدار با نماينده سلطان عثمانى و معرفى به سفارتخان‌هاى ديگر و ملاقات با افرادى مثل گوبينو، به سوى خانات آسياى ميانه رو مى‌نهد. چون پى‌برده است كه مردم خاور زمين به كنجكاوى و يادداشت برداشتن‌هاى دانشمندان اروپايى اعتقادى ندارند و چه بسا مزاحمشان هم مى‌شوند، به ناچار لباس درويشى مى‌پوشد و به همه مى‌گويد، به زبارت قبور مقدس تركستان مى‌رود.
وامبرى سفارت عيسويان را براى ملاقات با تيمور يا جانشينان او برعهده داشته است و براى اينكه بتواند، بيشتر با مردم حشر و نشر داشته باشد و اطلاعات كسب كند، خود را به هيئت يك درويش اسلامى در آورده است (درويش دروغين) و بعضا در بعضى از شهرها هم مى‌گفته، از حج برگشته است و متعجب از اينكه مردم اعتقاد داشته‌اند، براى پادشاه عثمانى هر روز در آشپزخانه‌اى در مكه غذا طبخ مى‌كرده و با پيك مخصوصى آن غذا را براى وى به استانبول مى‌فرستاده‌اند و اينكه وقتى يك مامور دولتى به شهرى وارد مى‌شده، بدون سؤال و جواب اولين روستائى را كه سر راهش بوده، فرا خوانده و دستار خود روستائى را بر گردن او مى‌پيچيده و دنبال اسب مى‌كشانده تا او ماموران را به سراى كدخدا يا حاكم شهر رهنمون باشد و اينكه وقتى به ديدار تيمور مى‌رسد. او را در حال بازديد از ساختمان در حال ساخت بناى معروف سمرقند مشاهده مى‌كند؛ در حالى پى ساختمان كنده شده بوده و كارگران درون آن مشغول كار بوده‌اند و امير براى آن‌ها غذا به داخل گود مى‌فرستاده است، چون آن‌ها تا اتمام كار حق خروج از آن گود را نداشته‌اند و بايد بصورت شبانه روزى كار مى‌كرده‌اند.
ملاقات‌هاى مردم با يك حاجى بسيار شورانگيز و پر از احساس و اعتقاد بوده است، اينكه مردم هر شهر در دوره تيموريان چگونه زندگى مى‌كرده‌اند، در اين كتاب آمده، خواندن آن لذت بخش است و داراى اطلاعات دقيق مى‌باشد.
يكى از منابع مهم براى دانشجويان و محققان تيمورى محسوب مى‌گردد كه خواندن آن براى شناخت آن دوره جالب است و اينكه اروپائيان از چه سال‌ها طمع در كشورهاى اسلامى داشته و از چه راه‌هاى عجيب و غريب براى نيل به اهدافشان وارد مى‌شده‌اند.
آرمينيوس وامبرى (مارس، سپتامبر) خاورشناس مجارستانى و يك جهانگرد بود كه در روزگار پادشاهى ناصرالدين شاه قاجار با پوشش درويشان از عثمانى و ايران ديدن كرد. وامبرى خاورشناس و سياح مشهور مجار پس از آشنايى با زبان‌هاى مختلف مصمم مى‌شود، از راه مطالعه علمى زبان‌هاى رايج زمان خود، رابطه ميان آن‌ها را تعيين كند. از اين رو به سفر مى‌پردازد. وى در بازگشت به كشور خود كتابى به نام مسافرت يك درويش دروغين در خانات آسياى ميانه از مشاهدات و مطالعات خويش به رشته تحرير در مى‌آورد.
مؤلف نخست از وقايع مهم مسافرت خود سخن مى‌گويد و سپس به بحث درباره جغرافيا، آمار، روابط اجتماعى و سياسى كشورهاى مختلف آسياى ميانه و نيز عادات و رسوم اقوام مختلف آن سامان مى‌پردازد و در اين زمينه‌ها اطلاعات سودمند و جالبى به دست مى‌دهد كه در سفرنامه‌هاى سياحان ديگر كمتر مى‌توان يافت.
منابع مقاله
پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله نشر دانش، بهمن و اسفند 1365، شماره 38 عنوان مقاله: سياحت درويشى دروغين، نوشته احمد داداشى