الفوائد (ابوشیخ اصفهانی)

    از ویکی‌نور
    ‏الفوائد
    الفوائد (ابوشیخ اصفهانی)
    پدیدآورانابوالشیخ، عبدالله بن محمد (نويسنده) حلبی اثری، علی (محقق)
    ناشردار الصمیعی
    مکان نشرعربستان - رياض
    سال نشرمجلد1: 1992م , 1412ق ,
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره

    الفوائد اثر عبدالله بن محمد بن جعفر بن حیان معروف به ابوالشیخ اصفهانی (متوفی 369ق)، کتابی است عربی در یک جلد به زبان عربی با موضوع احادیث و روایات اسلامی. فوائد در اصطلاح به کتاب‎هایی اطلاق می‎شد که استاد در آن اصولی را که از اساتید خودش شنیده یا جمع کرده را برای شاگردانش ارائه می‎دهد. معمولاً این امر در یک یا چند جلسه بیان می‎شود. ازاین‎روست که کتاب‎های فوائد مانند کتاب‎های سنن و جوامع به ترتیب خاصی مرتب نشده‎اند.

    تحقیق این اثر بر عهده علی بن حسن بن علی بن عبدالحمید حلبی أثری بوده است.

    ساختار

    کتاب دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب ضمن 28 حدیث است.

    گزارش محتوا

    الفوائد، یک اثر علمی نافع است که از علمای پیشین برای ما به یادگار مانده است. این کتاب را یکی از ائمه اهل سنت نوشته است. ظاهراً محقق این اثر در تلاش احیای مجموعه‎ای از آثار پیشینیان بوده که این کتاب یکی از آن‎هاست.[۱]

    فوائد در اصطلاح به کتاب‎هایی اطلاق می‎شد که استاد در آن اصولی را که از اساتید خودش شنیده یا از شیوخ خود جمع کرده را برای شاگردانش ارائه می‎دهد. معمولاً این امر در یک یا چند جلسه بیان می‎شود. ازاین‎روست که کتاب‎های فوائد مانند کتاب‎های سنن و جوامع به ترتیب خاصی مرتب نشده‎اند. یا مانند کتاب‎های مسانید مرویات یک صحابی را در یکجا در خود جمع نکرده است. البته این بدین معنی نیست که صاحبان فوائد در این کتاب‎ها به امور دیگری که مربوط به حدیث است مانند دقت در اسناد یا اثبات لفظ معینی در حدیث یا طریق معینی در اثبات متن حدیث یا قصد علو در اسناد و...، نیز اعتنایی نداشته‎اند.[۲] البته اصطلاح فوائد، نزد محدثان به معنی کتاب‎هایی است که در آن غرائب احادیث شیوخ و مفردات مرویاتشان ذکر می‎شود که طبعاً این کتاب‎ها مشتمل بر احادیث صحیح و ضعیف خواهد بود و در این صورت می‎توان آن را به معنی غرائب گرفت.[۳]

    پیش از شروع مطالب کتاب نام شاگردانی که این فوائد را شنیده و بازگو نموده‎اند چنین آمده است: «الجزء فیه: فوائد ابی محمد عبدالله بن محمد بن جعفر بن حیان ابی الشیخ؛ روایة ابی‎عبدالله احمد بن محمد بن الحسین الملنجی عنه، و عنه ابوسعید احمد بن محمد بن الحسین الحبّال؛ روایة الشیخ الإمام الحافظ شیخ الإسلام فخر الأئمة جمال الحفّاظ بقیة السلف أبی طاهر أحمد بن محمد بن أحمد السلفی الإصبهانی عنه –رضی‎الله‎عنه-، و فیه فوائد کثیرة غیر ذلک، سماع لابی‎عبدالله محمد بن المجلّی بن علی المقری الجزری، نفعه الله بالعلم».[۴]

    در روایتی از کتاب می‎خوانیم: حدثنا عبدالرحمن بن محمد بن حماد: حدثنا محمد بن الولید البسری: حدثنا محمد بن جعفر: حدثنا شعبة: حدثنا قتادة؛ یحدث عن أنس أن رسول‎الله(ص) قال: «قال ربکم تبارک‎وتعالی: إذا تقرب العبد منی شبرا؛ تقربت منه ذراعا، و إذا تقرب منی ذراعا؛ تقربت إلیه باعا، و إذا أتانی یمشی؛ أتیته هرولة»؛ در حدیثی که عبدالرحمن بن محمد حماد از قول أنس از پیامبر خدا(ص) نقل می‎کند آمده: خدای متعال فرموده: اگر بنده من به‎اندازه یک وجب (شبر) به من نزدیک شود من به‎اندازه یک ذراع به او نزدیک می‎شوم، اگر به‎اندازه یک ذراع به من نزدیک شود من به‎اندازه یک باع (به اندازه گشودن دو دست) نزدیکش می‎شوم، اگر او با حالت پیاده‎روی معمولی به سمت من قدم بردارد من با حالت هروله به سوی او می‎روم.[۵]

    وضعیت کتاب

    نسخه مورد اعتماد در تحقیق این اثر در کتابخانه ظاهریه دمشق به شماره «حدیث 357» نگهداری می‎شود.[۶]

    از جمله کارهای محقق کتاب در این اثر، نگاشتن از روی نسخه خطی و ضبط آن و تخریج احادیث و آثارش و همچنین صحبت درباره صحت و ضعف این احادیث به‎تبع قواعد محدثین است. وی همچنین فهارس علمی‎ای برای این کتاب تهیه کرده و در آخر اثر ذکر کرده است.[۷]

    صفحات 22 تا 26 کتاب حاوی رونوشت صفحاتی از نسخه خطی کتاب است.

    فهارس علمی شامل فهرست‎های احادیث و آثار، راویان مذکور به جرح و تعدیل، مراجع و مصادر تحقیق و فهرست فواید و ابحاث، در انتهای کتاب ذکر شده و سپس فهرست مطالب آمده است.

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه محقق، ص9
    2. ر.ک: همان، ص19
    3. ر.ک: همان، ص20
    4. ر.ک: متن کتاب، ص29
    5. ر.ک: همان، ص32
    6. ر.ک: مقدمه محقق، ص21
    7. ر.ک: همان

    منبع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها