المسالك و الممالك (اصطخري، ليدن)
| المسالک و الممالک (اصطخري، لیدن) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابوزید، احمد بن سهل (محقق) اصطخری، ابراهیم بن محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب المسالک و الممالک و هو معول علی کتاب صور الاقالیم للشیخ ابیزید احمد بن سهل البلخی |
| ناشر | دار صادر |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ایران - جغرافیا
جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 کشورهای اسلامی - جغرافیا |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | G 93 /الف6م5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المسالك و الممالك تألیف ابراهیم بن محمد اصطخری
اصطخرى در اين كتاب همانند ديگر جغرافى‌نگاران اسلامى تنها به توصيف جهان اسلام پرداخته و آن را به 20 اقليم-البته نه به معناى خاص آن-بخش كرده است.وى در تقسيمات جغرافيايى خويش به مناطق واقع در طول و عرض‌هاى شناخته شده چندان عنايتى مبذول نداشته، بلكه به مناطق جغرافيايى وسيع و سرزمين‌هاى بزرگ توجه نموده است و پس از ذكر اطلاعاتى عمومى پيرامون «ربع مسكون» و مساحت سرزمين‌ها، وضع درياها را به شرح آورده و به صورتى مشروح به ذكر مختصات مناطق اسلامى عصر خويش-از جمله جزيرة العرب، درياى پارس، مغرب، اندلس، سيسيل، مصر، شام، درياى روم(مديترانه)، جزيره، عراق، جنوب ایران (خوزستان، فارس وکرمان)، سند و هند، مركز و شمال ایران، ارمنستان، اران و آذربايجان، جبال، ديلم، خزر، درياى خزر و سرانجام ماوراء النهر-پرداخته است.اصطخرى در وصف هر يك‌از كشورها و سرزمين‌ها، اطلاعاتى از حدود و نيز شهركهاى آنها با ذكر مسافتها به دست مى‌دهدو با تفصيل به شرح محصولات بازرگانى، صنعت و اوضاع و احوال قومى و نژادى آنها مى‌پردازد.
وسيع‌ترين بخش كتاب اصطخرى مربوط به سرزمين پارس است.در واقع بيشتر مطالب اين‌كتاب به سرزمين ایران اختصاص دارد.وى در شرح مربوط به سرزمين پارس نه‌تنها به‌ذكر مسافتها و شهرهاى بزرگ و بناهاى معروف پرداخته، بلكه به دژها، شهرهاى حصين، آتشكده‌ها و رودها نيز اشاره كرده است.وى سپس به شرح درياچه‌ها پرداخته و ازخليج فارس ياد كرده است.
ويژگى‌ها و نواقص
مقدسى و ياقوت و ديگران از اهميت و درستى كتاب اصطخرى ياد كرده، نوشتۀ او را برتر و كامل‌تر از اثر ابوزيد بلخى دانسته‌اند.
بيشتر توضيحات وى از سرزمين‌هايى است كه ديده و گاه توضيحات مختصر اهميت ويژه‌اى‌مى‌يابد.به گفتۀ آماری «دربارۀ سيسيل اندكى مى‌گويد اما بسيار پرمغز».اين‌سخن دربارۀ جزيرۀ قلاقل نيز صادق است.اطلاعات وى از صقلابيان (اسلاوها)پراكنده‌و اندك است اما خالى از فايده نيست.
از طرف ديگر روايت اصطخرى از قوم خزر مورخان را با مشكلاتى چند روبه‌رو كرده‌زيرا بدون آنكه فايده‌اى بر آن مترتب باشد، دو روايت مختلف را با هم جمع كرده است.
نسخه‌شناسى
اين كتاب براى نخستين بار در سال 1839م از روى نسخه خطى كه‌تاريخ كتابت آن 690ق است، توسط يك خاورشناس آلمانى به نام مولر با مقدمه‌اى به‌زبان لاتينى انتشار يافت.سپس دخويه، مستشرق معروف آن را از روى پنج نسخه خطى‌در سال 1870م چاپ و منتشر كرد و مجددا از روى آن در سال 1927 م، طبع ديگرى‌به همان شكل به‌طريق عكسبردارى منتشر شد.
چند ترجمه فارسی از اين كتاب وجود دارد و ظاهرا اغلب آنها ترجمۀ نخستين نسخۀ‌كتاب است.دو ترجمۀ فارسی از اين كتاب به كوشش ايرج افشار به چاپ رسيده‌كه يك نسخۀ آن به نام مسالك و ممالك به خط محمد بن سعد بن محمد نخجوانى، معروف‌به ابن ساوجى در 726 ق1326/م در اصفهان كتابت شده است.افشار درمقدمه كتاب از وجود 18 نسخه خطى از كتاب اصطخرى ياد كرده است.
نسخه حاضر با تحقيق دكتر محمد جابر عبدالعال الحسينى در قطع وزيرى با جلد گالينگوردر 218 صفحه و با مقدمه دكتر عبدالعال عبدالمنعم الشامى در سال 2004 م‌از سوى انتشارات «الشركة الدولية للطباعة» قاهره به عنوان صد ونوزدهمين شماره از دو هفته‌نامه «الذخائر» منتشر شده است.
منابع مقاله
- كراچكوفسكى، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ص156-159
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد نهم، مدخل:اصطخرى، نویسنده:عنايت اللّه رضا
- ادوارد فنديك، اكتفاء القنوع بما هو مطبوع، ص49
- كتاب ماه،(تاريخ و جغرافيا) شماره 31، ارديبهشت 1379، ص6، نصراللّه صالحى
- مقدمه محقق