الوقف و الإبتداء و صلتهما بالمعنی في القرآن الكريم
| الوقف و الإبتداء و صلتهما بالمعنی في القرآن الكريم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صالح، عبدالکريم ابراهيم عوض (نويسنده) |
| ناشر | دار السلام |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | مجلد1: 2010م , 1431ق, |
| شابک | 977-342-309-3 |
| موضوع | قرآن - تجويد |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 80/2 /ص2و7* |
الوقف و الإبتداء و صلتهما بالمعنی في القرآن الكريم، با گردآوری عبدالکریم عوض صالح کتابی است در یک جلد به زبان عربی با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر در ده فصل، به بیان موارد متعدد وقف در فصل‌های جداگانه پرداخته و در هر مورد مثال‌هایی را برای نشان دادن تفاوت معنایی وقف صحیح و غیر صحیح نشان داده است. این اثر، رساله کارشناسی ارشد نویسنده بوده که به‌صورت کتاب چاپ شده است.
ساختار
کتاب دارای یک مقدمه و ده فصل و خاتمه است. منابع کتاب در دو بخش چاپی و خطی به‌صورت مجزا ذکر شده است؛ از منابع چاپی کتاب که 149 اثر است، می‌توان إبراز المعاني من حرز الإماني في القراءات السبع عبدالرحمن بن اسماعیل بن ابراهیم شاطبی، إتحاف فضلاء البشر بالقراءات الأربعة عشر احمد بن محمد بنا، الإتقان في علوم القرآن جلال‌الدین سیوطی، أحکام تلاوة القرآن الكريم حمودة محمد داود و...، الأحكام في أصول الأحكام سیف‌الدین آمدی، إرشاد العقل السليم الی مزايا القرآن العظيم ابوسعود محمد بن محمد عماری، و... را نام برد. منابع خطی هم سه اثر هستند که عبارتند از الإقتداء في معرفة الوقف و الإبتداء نکزاوی، الوقوف سجاوندی و شرح النويري علی طيبة النشر.[۱]
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه می‌نویسد: با تمام اهمیتی که علم وقف و ابتدا دارد، کتاب‌های تراث از بیان ارتباط وقوف قرآن به معنی، خالی هستند و به‌جز موارد نادر و متفرقه در میان کتاب‌های تفسیری، چیز منسجمی دراین‌باره شاهد نیستیم. دلیل این امر این است که تمام اهتمام مؤلفین، ثبت موارد متواتر نزد قاریان و اهل اداء از وقوف پیامبر(ص) بوده است تا از لحاظ تلاوت و کتاب آن را حفظ کنند. این امر باعث شده که برخی بپندارند که وقف اتفاقی است و حکمتی در آن نیست و از روی اختیار ناشی از تمایلات قاریان قرن‌های اولیه بوده است ازاین‌رو آنان وقف را در مواردی که معنا، با اغراضشان هماهنگی دارد، جایز دانسته‌اند. درمجموع، عده کمی از علمای علم قراءت به بیان حکمت از بعضی وقوف قرآنی نزد اقراءش بر شاگردان، اهتمام کرده‌‌اند. لذا نویسنده این اثر، موضوع وقف و ابتدا و ارتباطشان با معنی در قرآن کریم را به‌عنوان رساله کارشناسی ارشد خودش انتخاب کرده و به این موضوع پرداخته است.[۲]
منظور نویسنده از ارتباط وقف و ابتدا با معنی در قرآن کریم در عنوان رساله، اثر وقف و ابتدا بر معنی در قرآن کریم است تا در خدمت کتاب خدا و بهره‌برداری از مکتب قرآنی با علمی نافع قرار گیرد.[۳]
عبدالکریم عوض صالح، مباحث مربوط به این بحث را در یک مقدمه و ده فصل و یک خاتمه ارائه کرده است. مقدمه کتاب دربردارنده مباحث ذیل است؛ وقف و ابتدا و اهمیتشان در تلاوت قرآن کریم، تعریف وقف و ابتدا و متعلقاتش، مشهورترین ائمه صاحب اثر در این فن، تحقیق درباره وقف بر رئوس آیات، اقسام وقف و ابتدا، حکم آموختن و آموزاندن وقف و ابتدا، ارتباط وقف و ابتدا با دیگر علوم، اختلاف عدد ناشی از وقوف، مذاهب ائمه قراء در وقف و ابتدا، و اثبات توقیفیت وقوف قرآنی که مجموعاً در ده بخش ارائه شده است.[۴]
فصل اول کتاب درباره وقف لازم و اثرش بر معنا در قرآن کریم است که ضمن سه بخش مجزا با عناوین مقدمه‌ای در بیان وقف لازم، بیان تعریف درباره وقف لازم و تحقیق میدانی درباره وقوف لازمه در میان چاپ‌های مصاحف است که این بخش آخری خودش ضمن سه عنوان ارائه شده که عبارتند از؛ وقوف لازمه مورد اتفاق در میان چاپ‌های مصاحف، وقوفی که در چاپ‌های مصاحف میان لزوم و غیر آن بر سرشان اختلاف است، و مواردی که صرفاً در برخی چاپ‌ها بر لزوم این وقف اشاره شده است.[۵]
فصل دوم درباره وقف تام و اثرش بر معنی در قرآن کریم بحث می‌کند. این فصل شامل سه مبحث اصلی می‌شود؛ مبحث اصلی اول به‌عنوان مقدمه‌ای در اهمیت وقف تام ارائه شده است، مبحث دوم تعریف و احکام و ضوابط وقف تام را ارائه کرده است و در مبحث اصلی سوم، مواردی از وقف تام در قرآن به‌عنوان‌مثال ذکر شده و اثر آن بر معنای آیه بیان شده است.[۶]
فصل سوم کتاب وقف کافی و اثرش در معنی در قرآن کریم را بیان می‌دارد؛ در این فصل، تعریف وقف کافی، وجه‌تسمیه آن و حکمش، تفاوت وقف تام و کافی، دلیل وقف کافی از سنت، ضوابط این وقف، و نمونه‌هایی از وقف کافی و بیان تأثیر آن در معنا در قرآن کریم بیان شده است.[۷]
فصل چهارم، وقف حسن و اثرش بر معنی در قرآن کریم را بیان می‌دارد. در این فصل، وقف حسن تعریف شده، وجه‌تسمیه آن به حسن و حکمش بیان می‌گردد، و همچنین نمونه‌هایی از این وقف و تأثیرش بر معنی در قرآن کریم بیان می‌شود.[۸]
فصل پنجم و ششم نیز به همان ترتیب پیشین به بیان تعریف، وجه‌تسمیه و حکم و ذکر موارد عینی و مثال‌هایی از وقف‌های جایز و معانقه و تأثیرش در تفاوت معنایی در قرآن می‌پردازد.[۹] فصل هفتم، وقف بر مستثنی منه، برخی اسمای اشاره و وقف بیان و اثرش در تفاوت معنایی را بیان می‌دارد.[۱۰] فصل هشتم کتاب، وقف بر برخی حروف و ابتدا بر آن‌ها و اثر این امر بر تفاوت معنایی بر قرآن را در بر دارد؛ بحث از وقف بر «نعم» و اثرش بر معنی، وقف بر «بلی» و اثرش بر معنی، وقف بر «کلا» و «أم» و ابتدا به هرکدام از این‌ها و اثر آن بر معنی، در این فصل بیان می‌شود.[۱۱]
نهمین فصل، بحث قرائات و اثرش بر وقوف قرآنیه را در ضمن یک مقدمه و ذکر مواردی که اثر قرائات بر وقوف قرآنیه در آن توضیح می‌یابد را بیان می‌دارد. دهمین فصل وقف و ابتدا تعسفی و اثرشان بر معنی را مانند مورد قبل در یک مقدمه و ذکر مواردی از وقف و ابتدای تعسفی و اثرش در تفاوت معنی، بیان می‌نماید؛ و خاتمه بحث، اهم نتایج علمیه به دست آمده از تمام مباحث را در بر دارد.[۱۲]
شیوه نویسنده در بحث به‌قرار ذیل است؛
اولاً: او هر نوع از انواع وقف را در فصل مستقلی قرار داده و در همان فصل به تعریف و بیان حکم آن مورد پرداخته است. ثانیاً: برای هرکدام از موارد انواع وقف، نمونه‌هایی را در جایگاه مربوط به خودش بیان کرده و ابتدا به بعدازآن وقف و علت آن و اثر معنایی آن در قرآن کریم را بیان کرده است. ثالثاً: به ذکر آرای علما در وقف در موارد اختلافی پرداخته است و وجه هر رأیی را از سنت یا اثر بیان کرده است. اگر مرجحی در تقویت یکی از اقوال به دست آورد، آن را ذکر می‌کند. رابعاً: رمز (*) را در مثال‌هایی که ذکر کرده برای دلالت بر موطن هر وقفی بیان کرده تا قاری مکان وقف را بفهمد. رمز (م) برای وقف لازم، (ج) برای وقف جایز و (:. :.) برای وقف متعانق قرار داده شده است. خامساً: معنی عام آیه کریمه که متضمن توضیح برخی مفردات آن است بیان شده. سادساً: نویسنده بر روی آیات قرآنی وارده در رساله تحقیق کرده و اسم سوره و شماره آن در ترتیب سوره‌های مصحف و شماره آیه را ذکر کرده است. سابعاً: احادیث نبوی و آثار را از مصادر مورد اعتماد سنت استخراج کرده است. ثامناً: ترجمه‌ای از اعلام وارده در رساله با اعتماد بر کتاب‌های تراجم و تاریخ ارائه کرده است.[۱۳]
وضعیت کتاب
فهارس فنی شامل فهارس احادیث، اعلام، اهم منابع و محتوای مطالب در انتهای اثر ذکر شده است. نویسنده این کتاب را به استادش شیخ سلیمان عبدالحمید الفقی، دکتر محمد ابراهیم صباح، پدر و مادرش، همسرش، فرزندانش اسماء و احمد، و تمام اساتید، دوستان، برادران و... اهدا کرده است.[۱۴]
این اثر، رساله کارشناسی ارشد نویسنده بوده که تحت اشراف استاد زکی محمد ابو سریع (استاد تفسیر و علوم قرآن در دانشکده الدراسات الاسلامیه و العربیه) نوشته شده است.[۱۵]
پانویس
منبع مقاله
مقدمه و متن کتاب.