تفاسیر و مفسران شیعه

‏تفاسیر و مفسران شیعه
پدیدآوران	شفيعي، محمد (نويسنده) صلواتي، فضل الله (نويسنده)
ناشر	اطلاعات
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1391ش,
شابک	‎978-964-423-888-8
موضوع	تفاسير شيعه - تاريخ مفسران شيعه - سرگذشت نامه و کتاب شناسي
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏‎‏BP‎‏ ‎‏92‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏7‎‏ت‎‏7*

تفاسیر و مفسران شیعه، چاپ دیگری است از کتاب «مفسران شیعه» اثر سید محمد شفیعی به زبان فارسی با موضوع علوم قرآنی و تاریخ تشیع که فضل‎الله صلواتی آن را پیراسته و مطالبی بر آن افزوده است. شفیعی در «مفسران شیعه»، به بیان مباحث مربوط به قرآن با نگرش به تاریخ تشیع می‎پردازد و در فصل پایانی اثر، نام تفاسیر و مفسران شیعه را با توضیحی مختصر به‎ترتیب قرن (تا قرن چهاردهم هجری) ذکر می‎نماید.

چاپ اول این اثر تحت عنوان «مفسران شیعه» در اردیبهشت 1349 به تعداد 1000 نسخه انجام شده است. در آن چاپ، تنها نام سید محمد شفیعی بر روی کتاب، به‎عنوان نویسنده نوشته شده است. نویسنده، مطالب کتاب را در یک مقدمه و محتوای اصلی مطالب در چهار مبحث ارائه کرده است. مبحث اول، پنج فصل دارد؛ مبحث دوم، یازده فصل، مبحث سوم هم پنج فصل و مبحث چهارم چهارده فصل. چاپ جدید این اثر، در 2100 نسخه، در سال 1391 توسط انتشارات اطلاعات در تهران انجام شده است. روی جلد این چاپ (کتاب حاضر) نام نویسندگان را «سید محمد شفیعی» و «فضل‎الله صلواتی» ذکر کرده است. این بدان جهت است که دکتر صلواتی، مطالبی را به بخش آخر کتاب دکتر شفیعی افزوده است؛ یعنی دکتر شفیعی در چهارمین مبحث کتابش، به ذکر تفاسیر و مفسران شیعی تا قرن چهاردهم پرداخته است، ولی صلواتی مفسران قرن حاضر را هم به آن افزوده است و علاوه بر این، دو مبحث دیگر به انتهای کتاب اضافه کرده است؛ یعنی پس از مبحث چهارم، بحث مبحث پنجم را با عنوان «ترجمه قرآن» و مبحث ششم را با عنوان «علوم مختلف مربوط به قرآن» به آن کتاب افزوده است. از این جهت چاپ سال 1391 نسبت به چاپ اول در سال 1349ش، دو مبحث اضافه دارد که حاصل تلاش مؤلف دوم آن است. البته مؤلف دوم علاوه بر این دو مبحث، پیشگفتاری را نیز بر کتاب افزوده و بدین ترتیب این چاپ دارای پیشگفتار فضل‎الله صلواتی، مقدمه سید محمد شفیعی، محتوای مطالب در شش مبحث و سخن پایانی با خوانندگان است.

در صفحات 5 و 7 نسخه سال 1391 به‎ترتیب تصاویر دکتر فضل‎الله صلواتی و دکتر سید محمد شفیعی ارائه شده است. همچنین در این نسخه، فهرست مطالب به‎صورت مبسوط‎تری نسبت به نسخه پیشین آن ارائه شده است؛ یعنی در نسخه 1342ش، در مبحث چهارم تنها عناوین مفسران هر قرن تا قرن چهاردهم هجری را شاهدیم، ولی در نسخه جدید 1391 ذیل عنوان هر قرن، نام تفاسیر و مفسران نیز ذکر شده است.

دکتر فضل‎الله صلواتی در بخشی از پیشگفتار کتاب می‎نویسد: «... مرحوم دکتر شفیعی در گوشه‎ای از این صحرای وسیع تحقیق و مطالعه، به تکاپو پرداخت و کاسه‎ای آب، از این اقیانوس بی‎کران برگرفت و خود را سیراب کرد و من نیز به دنبال او قدمی برداشتم و لبی تر کردم و اوراقی بر نوشته‎های او افزودم. از خدا توفیق می‎طلبم که بتوانم در حد بضاعت اندک خود خدمتی انجام داده و در راه خدمت به قرآن، قدمی برداشته باشم».

او پس از توصیف حال دکتر شفیعی و ملاقاتشان در واپسین روزهای عمر او می‎نویسد: «... کتاب «مفسران شیعه» را که در سال‎های جوانی و دوره دانشجویی تألیف کرده بود، به دستم داد. این کتاب را به‎عنوان رساله دوره دکتری خود ارائه کرده بود و در سال 1349 توسط دانشگاه شیراز در 207 صفحه چاپ و منتشر شده بود. در نشریات مختلف نقدهایی بر آن نگاشته بودند. در آن زمان بدین نام و با این موضوع، اولین مرتبه بود که مجموعه‎ای ارائه می‎شد. نقص‎هایی نیز داشت که به‎مرور زمان از همان سال 49 در حد امکان برطرف نموده و حاشیه‎هایی بر آن کتاب نوشته و غلط‎ها و اشکالات آن را اصلاح کرده بود. پس از آنکه لحظاتی به تورق آن کتاب پرداختم، به سخن آمد و گفت: دوست دارم که شما هر طور صلاح می‎دانید، این اثر را اصلاح و کامل کنید تا یک اثر قرآنی از من مانده باشد. بررسی و تصحیحش نمایید و در صورت امکان آن را به چاپ برسانید. با آن همه یار و آشنایی که داشت، مرا درخور این خدمت دانسته بود. درخواست او را به جان پذیرا شدم؛ چند روزی بیشتر نگذشت که خبر ارتحالش را شنیدم. از همان زمان درصدد بودم که فرصتی پیش آید تا این وظیفه را انجام دهم. کارهایی را که در دست داشتم، یکی‎یکی به جایی رساندم و از اول ماه رمضان 1428 (مهرماه 86) کار اصلاح کتاب «مفسران شیعه» را آغاز کردم. ابتدا چندین ماه، بدین کتاب پرداختم، اصلاحاتی را که خود آن مرحوم در حاشیه کتاب یادداشت کرده بود، لحاظ کردم. با کتب رجال تفسیری مقابله و اشکالات مربوط به نام و تاریخ‎هایی را که وجود داشت، در حد توان برطرف نمودم و اگر در نسخه‎های مختلف نام‎ها یا تاریخ‎ها به‎صورت گوناگون بود، آن را که صحیح‎تر تشخیص می‎دادم انتخاب کردم. در هر دوره اگر نام‎ها و تفسیرهایی از قلم افتاده یا جابه‎جا شده بود، به متن اضافه و در حد امکان نام مفسران هر دوره را به‎طور کامل و متناسب با کتب رجال آوردم. مرحوم شفیعی به کتابخانه‎های آستان قدس رضوی و کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار تهران و کتابخانه آیت‎الله‎العظمی مرعشی نجفی در قم و برخی دیگر از کتابخانه‎ها مراجعه کرده بود و بعضی نسخه‎های خطی را دیده بود؛ من دیگر لزومی به مراجعه ندیدم، به همان اظهار نظرها اکتفا نمودم. نقدهایی را که در زمان انتشار کتاب انجام شده بود و توانستم به برخی از آنها دسترسی پیدا کنم، از نظر نینداختم؛ مطالب تکراری را که در این کتاب‎ها فراوان به چشم می‎خورد تا حد امکان برطرف نمودم. قصدم تصحیح، ویراستاری و تکمیل کتاب بود که الحمدلله تا حدی موفق شدم؛ بحث‎ها و مطالب و پاورقی‎هایی بدان افزودم که بیش از متن اصلی کتاب از کار درآمد. نام کتاب را «تفاسیر و مفسران شیعه» گذاشتم تا با نام‎های مشابه، اشتباه نشود... من با بضاعت اندک خود تا زمستان سال 89 بدان می‎پرداختم، تا کتابی شد در کنار دیگر پژوهش‎های قرآنی و این هم پله نردبانی گردید تا محققان و نویسندگان قرآنی را در جهت رسیدن به کمال رهنمون باشد...».

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، در آغاز و برخی از مآخذ تصحیح و اصلاح، در پایان کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

1. پیشگفتار کتاب.
2. شفیعی، سید محمد، «مفسران شیعه»، انتشارات دانشگاه پهلوی (دانشگاه شیراز فعلی)، شیراز، اردیبهشت 1349ش.