کتاب الزهد

‏کتاب الزهد
پدیدآوران	هناد بن سري (نويسنده) فريوائي، عبدالرحمن بن عبدالجبار (محقق)
ناشر	دار الخلفاء للكتاب الإسلامي
مکان نشر	کويت
سال نشر	مجلد1: 1985م , 1406ق, مجلد2: 1985م , 1406ق,
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏

کتاب الزهد، اثر هناد بن سری کوفی (152- 243ق)، کتابی است حدیثی دربردارنده احادیث مربوط به زهد، ادب و اخلاق که با تحقیق عبدالرحمن بن عبدالجبار فریوایی به چاپ رسیده است.

نام دیگر کتاب

در بعضی از نسخ، نام کتاب به‎صورت «کتاب الزهد في الدنیا و ما فیها» درج گردیده است.

اهمیت کتاب

آنچه نشانگر اهمیت کتاب است، علاوه بر علمیت ماده و مطالب آن در ابواب مختلف زهد، ادب و اخلاق پسندیده و نیکو، استفاده بسیاری از علما و بزرگان در تألیفات خویش از آن می‎باشد که علاوه بر استفاده از آن در صحیح مسلم، ابوداود، نسایی، ترمذی و ابن ماجه، می‎توان از افراد و کتب زیر، نام برد:

1. ابونعیم در «الحلیة» که از دو طریق زیر از هناد بن سری نقل کرده است:
   1. از ابوحامد احمد بن محمد بن جبله از ابوالعباس محمد بن اسحاق سراج از هناد.
   2. از ابومحمد بن حیان: عبدالله بن محمد بن جعفر از ابویحیی عبدالرحمن بن محمد بن مسلم (یا سالم یا مسلم) از عناد.
2. قرطبی در «التذکرة في أحوال الموتی و الآخرة»؛ وی با عبارت «قال هناد حدثنا الخ» به نقل از کتاب «الزهد» اشاره نموده است.
3. حافظ بن حجر در «الفتح».
4. سیوطی در «الدر المنثور»، «شرح الصدور» و «الجامع الصغیر».

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در 115 باب، عرضه شده است. ماده مطالب، برگرفته از قرآن کریم، اقوال مفسرین، احادیث نبوی، آثار صحابه، تابعین و آنچه پیرامون زهد انبیا(ع) نقل گردیده است، می‎باشد.

محقق می‎گوید: این کتاب از طریق محمد بن صالح بن ذریح عکبری به دست ما رسیده است و با این اسناد، کتاب به ابن خیر متصل می‎گردد.

گزارش محتوا

در مقدمه ابتدا به معرفی کتاب به‎صورت مختصر پرداخته شده و سپس، ضمن شرح‎حال مفصل نویسنده و اشاره به نام شیوخ و شاگردان وی، به بررسی توثیق کتاب و نسبت آن به مؤلف پرداخته شده و در ادامه به موضوع و ماده کتاب، اهمیت آن و نسخ خطی موجود از آن، اشاره شده است.

کتاب دربردارنده اکثر ابواب مربوط به زهد، رقاق، آداب، نیکی و صله‎رحم و نیز ابواب مربوط به صفات بهشت و دوزخ، ابواب مربوط به مرض، موت، عیادت و... می‎باشد که هر یک، تحت باب مستقلی ارائه شده است که مجموعاً شامل 1445 حدیث، اثر و اقوال انبیاء می‎باشد که حدود 40 درصد آن، احادیث مرفوعه بوده و تقریباً 60 درصد، جزء آثار و اقوال انبیاء می‎باشد.

از جمله موضوعاتی که روایات در ذیل آن گردآوری شده است، می‎توان به امور زیر اشاره نمود: صفات حورالعین، صفات زنان بهشتی، صفات اهل جنت، صور اهل جنت، خوراکی‎ها و نوشیدنی‎های بهشتی، مراتب اهل بهشت، منازل انبیا و شهدا، شفاعت، خروج از آتش، خلود در آتش، برزخ، صراط، روز قیامت، عذاب قبر، عیادت مریض، عقوبت در دنیا، موعظه، توکل، مرگ و کمی مال و اولاد، زهد، فقر، معیشت پیامبر(ص)، معیشت اصحاب پیامبر(ص)، شکر بر نعمت، تواضع، کبر، ریا، توبه و استغفار، حق مسلمان بر مسلمان، حق همسایه، حق مهمان، صله‎رحم و... .

از جمله ویژگی‎های کتاب، آن است که بعضی از نصوص آن، در ابواب مختلف، تکرار گردیده است. همچنین روایاتی از برخی از رجال متروک و شدیدالضعف مانند یحیی بن عبیدالله بن موهب از پدرش و جویبر از ضحاک، در آن به چشم می‎خورد.

وضعیت کتاب

از جمله اقدامات تحقیقی صورت گرفته در کتاب، عبارتند از:

1. تحقیق اسم کتاب و نسبت آن به مؤلف؛
2. تحقیق نصوص کتاب؛
3. شماره‎گذاری ابواب کتاب و احادیث و آثار آن؛
4. تقدیم و تأخیر بعضی از ابواب کتاب و احادیث؛
5. اشاره به مکان آیات در سور قرآن کریم؛
6. تصحیح برخی از کلماتی که در هنگام اهمال شکل صحیح آن‎ها، معانی‎شان نیز تغییر می‎کند و ضبط اسامی؛
7. اشاره به اسناد احادیث و آثار؛
8. شرح و توضیح برخی از کلمات غریب و دشوار؛
9. تخریج نصوص؛
10. اضافه کردن 154 نص بر نسخه اصلی از سایر نسخ؛
11. تهیه فهارس فنی به‎منظور تسهیل در یافتن مطالب کتاب.

فهارس کتاب در انتهای جلد دوم جای گرفته است که به ترتیب عبارتند از فهرست آیات؛ احادیث نبوی؛ آثار؛ حدیث یا اثر هر یک از روات، منابع مورد استفاده محقق و فهرست ابواب کتاب.

پاورقی‎ها توسط محقق و بسیار محققانه و دقیق نوشته شده و در آن‎ها، علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ و ذکر نام کتاب یا راویانی که به تخریج روایت پرداخته‎اند، به ترجمه روات و بررسی اسناد روایات و اشاره به وثاقت یا عدم وثاقت و ضعف روات و صحت یا ضعف اسناد روایات پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.