تعلیقات آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی بر اصحاب اجماع
| | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شبيري زنجاني، موسي (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | |
تعلیلقات آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی بر اصحاب اجماع، حواشی و تعلیقات رجالی بزرگ معاصر، آیت‌الله شبیری زنجانی بر اثر دیگرش «أصحاب الإجماع» است. اسناد اصحاب اجماع با تعیین راوی و مرویعنه، از فهارس رجالی است که سالها وقت و تلاش طاقتفرسا برای تهیه آن صرف کردهاند.
ساختار
کتاب، مشتمل بر چهار جزء است که در آنها بهترتیب، اسناد روایات جمیل بن دراج، عبدالله بن مسکان، صفوان بن یحیی و یونس بن عبدالرحمن ذکر شده است. کمترین تعلیقات مربوط به جمیل بن دراج با 33 صفحه و بیشترین تعلیقات درباره صفوان بن یحیی با 110 صفحه است. شیوه نگارش بدین صورت است که ابتدا نام کتابی که سند در آن ذکر شده با شماره جلد و صفحه و در صورت وجود رقم، رقم و مسلسل ارائه شده است. پس از آن سند ذکر شده است و در ذیل صفحات به تعلیقه اشاره شده است.
گزارش محتوا
کتاب «أصحاب الإجماع»، مشتمل بر ترتیب اسناد و بر اساس راوی و مرویعنه هریک از اصحاب اجماع بهطور مستقل است. در مرحله اوّل، مؤلّف اسناد اصحاب اجماع را در 21 نفر و در سه طبقه فهرست و دستهبندی نموده است. البته اصحاب اجماع، در اصل، شامل سه دسته ششنفره و در مجموع، هیجده نفرند؛ امّا در مورد حسن بن محبوب از طبقه سوم، اختلاف است. عدّهای بهجای وی، حسن بن علی بن فضّال و فضالة بن ایوب را از اصحاب اجماع میدانند و عدّهای بهجای حسن بن علی بن فضّال، عثمان بن عیسی را از اصحاب اجماع میدانند. در همین مورد، در «اختيار معرفة الرجال» (ص 556، ش1050) آمده است: «... و قال بعضهم مكان الحسن بن محبوب: الحسن بن علي بن فضّال و فضالة بن أيوب و قال بعضهم مكان ابن فضّال: عثمان بن عيسی». به همین دلیل، مؤلّف اسناد روایات موارد اختلاف را هم مرتّب کرده و ارائه نموده است. همچنین در طبقه اوّل اصحاب اجماع، از ابوبصیر اسدی نام برده شده و عدّهای وی را ابوبصیر لیث مرادی دانستهاند. مؤلّف، در ذیل عنوان «ابوبصیر» در مرحله اوّل، اسناد ابوبصیر اسدی و پس از آن اسناد ابوبصیر لیث مرادی را فهرست نموده است. بر همین اساس، عدّهای از اصحاب اجماع را بههمراه موارد اختلافی، 22 نفر دانستهاند[۱].
فهرست اسامی اصحاب اجماع و طبقه آنها عبارتند از: طبقه اوّل: زُرارة بن اعین، معروف به خربوذ، برید بن معاویه عجلی، ابوبصیر، فضیل بن یسار و محمّد بن مسلم؛ طبقه دوم: جمیل بن درّاج، عبداللَّه بن مسکان، عبداللَّه بن بکیر، حمّاد بن عیسی، حمّاد بن عثمان و ابان بن عثمان؛ طبقه سوم: ابن ابیعمیر، عبداللَّه بن مغیره، احمد بن محمّد ابینصر، یونس بن عبدالرحمان، صفوان بن یحیی، حسن بن محبوب، حسن بن علی بن فضّال، فضالة بن ایوب و عثمان بن عیسی[۲].
مؤلّف، در مورد هریک از اصحاب اجماع، در مرحله اوّل اسناد و طُرُق وی را بر اساس ترتیب الفبایی اسامی راویان و مرویعنه وی تنظیم نموده است. در این زمینه، عنوانهای متعدّد در مورد هر راوی یا مرویعنه (شامل نام، نام با لقب، نام با کنیه و...) به همان صورت که در اسناد بوده است، در یک جا دستهبندی شدهاند و به دنبال بیان هر طبقه، نام مصدر مورد مراجعه بههمراه شماره جلد و صفحه آن، مشخّص شده است. مؤلّف بهمنظور دستیابی به جمیع اسناد هریک از اصحاب اجماع، به بسیاری از کتابهای تفسیری - روایی، حدیثی و رجالی شیعه (که بعضی از آنها چاپ شده و بعضی خطّیاند) مراجعه نموده است. در پایان، تفصیل اسناد هر راوی، فهرست اسامی مرویعنه او بههمراه اسامی راویان موجود در آن طریق، فهرست شدهاند. پس از آن، فهرست اسامی راویان وی ارائه شدهاند[۳].
شایان توجّه است که به دنبال بیان نام بسیاری از مرویعنهها و راویان هر راوی، عناوین متّحد با هر راوی و مرویعنه که در اسناد و طُرُق مختلف وارد شدهاند، با علامت مساوی (=) مشخّص شدهاند که به شکل طبیعی توحید مختلفات و تمییز مشترکات را در بر دارند[۴].
در تعلیقات حاضر، اسناد روایات جمیل بن درّاج و عبداللَّه بن مسکان از طبقه دوم اصحاب اجماع و یونس بن عبدالرحمان و صفوان بن یحیی از طبقه سوم مورد بررسی قرار گرفته است. در جزء رابع صفحه 58، سند روایت یونس بن عبدالرحمان از داود بن زید ذکر شده و در تعلیقه کتاب چنین نوشته است: و چهبسا «داود بن ابییزید یا داود بن زربی» صحیح باشد[۵].
در بسیاری از اسناد روایات، تصحیفاتی صورت گرفته که در تعلیقات به آنها اشاره شده است؛ بهعنوان مثال در تعلیقه صفحه 5 از جلد دوم در برخی نسخ بهجای هاشم، هشام ذکر شده است[۶]؛ یا «عن» تصحیف به «بن» شده است؛ مانند: «عن يحيی» که تصیف به «بن يحيی» شده است.
وضعیت کتاب
در برخی صفحات، مانند جلد 3، صفحات 19-17 و صفحات 214-212 مطلبی ذکر نشده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- طلائیان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1381ش.