عصار، سید محمدکاظم

عصار، محمد کاظم

نام	عصار، محمد کاظم
نام های دیگر	سید محمدکاظم عصار عصار تهراني، سيد محمدکاظم بن محمد
نام پدر
متولد	1302ق
محل تولد
رحلت	1394ق
اساتید
برخی آثار	حاشيه بر کفاية الاصول محقق خراساني رساله وحدت وجود
کد مولف	AUTHORCODE22995AUTHORCODE

سید محمدکاظم عصار، از علمای معاصر است که در علوم جدید نیز استاد بوده و «رساله بداء»، «علم الحديث» و «تفسیر قرآن کریم» از آثار درخشان ایشان می‎باشد.

زادروز، زادگاه و تبار

سید محمدکاظم عصار، به‎ سال 1302ق (1264ش) در تهران متولد شد. پدر وی آیت‎الله سید محمد عصار، خود از برجستگان فقها‎ و علمای‎ تهران و از شاگردان‎ میرزای شیرازی و میرزا حبیب‎الله رشتی، میرزا حسین آشتیانی، آخوند خراسانی و آقا میرزا محمدرضا فشارکی بود.

تحصیل

تأمل در احوال و آثار او نشان‎ می‎دهد که‎ جوانه‎های پرورش و تکوین شخصیت وی، در چه زمین پربرکت و حاصل‎خیزی ریشه داشته است. به نوشته سید جلال‎الدین آشتیانی، «استاد علامه‎ سید‎ محمدکاظم عصار، به‎واسطه نبوغ‎ ذاتی و قدرت حافظه، به فرمان پدر بزرگوارش، در سن سه سالگی به قرائت قرآن، فراگیری ادبیات‎ فارسی و تعلیم خط پرداخت و در پنج سالگی‎ تمام‎‎ قرآن‎ را حفظ بود». از آن‎ پس‎ در‎ سلک شاگردان‎ مدرسه عبدالله‎خان در تیمچه حاجب‎الدوله درآمده، به مدت سه سال به تحصیل صرف و نحو و منطق‎ پرداخت. سپس‎ شش‎ سال نزد اساتید آن زمان در مدرسه خان‎ مروی‎ و صدر و سایر مدارس تلمذ کرده، سطوح فقه و اصول و کتب کلامی را آموخت. پس از آن عزم کسب علوم جدید‎، از‎ قبیل‎ ریاضی، فیزیک، حساب، هندسه، هیئت و... در دارالفنون‎ نمود و دوره‎ این مدرسه را نیز به پایان برد. در همان ایام، به مدت هشت سال نزد استادان مسلم‎ علوم‎ عقلی‎ تهران‎، کتب حکمت از مشا و اشراق‎ و عرفان و ملاصدرا و همچنین ریاضیات قدیم‎ را‎ فراگرفت. به سال 1329ق، به درخواست‎ مرحوم عبدالرزاق‎خان مهندس رئیس دارالفنون‎‎، برای‎ تأسیس‎ نخستین دبیرستان در آذربایجان روانه تبریز شد.

در تبریز، علامه عصار به‎ تدریس‎ علوم‎ جدید - طبیعی، حساب، هندسه، هیئت و زبان فرانسه ‎- ‎اشتغال داشت و در همین زمان، بین ایشان‎ و ثقةالاسلام تبریزی دوستی‎ عمیقی برقرار شد. معروف است که آن مرحوم نزد‎ استاد‎ عصار، قسمتی از مباحث مهم کتاب اسفار را قرائت کرده است.

پس از‎ اشغال‎ تبریز‎ و شهادت ثقة‎الاسلام در عاشورای سال 1320ق، عصار با همان‎ لباس روحانی‎ از‎ تبریز خارج شده و عازم فرانسه‎ شد. در فرانسه، علاوه بر تکمیل زبان فرنگی‎، علوم‎ ریاضی‎ و طبیعی را دنبال گرفت و رشته طب‎ را به‎عنوان تخصیص خود برگزید. اما ظاهرا به‎‎ دلایلی‎، از جمله حساسیت نسبت به تشریح اجساد، طب را نیمه‎کاره نهاد‎ و به‎ نجف‎ اشرف مهاجرت‎ کرد. علامه عصار در نجف، طی 13 سال تحصیل‎ و تدریس، بالاترین درجه اجتهاد‎ را‎ نزد‎ بزرگ‎ترین‎ علمای عصر کسب کرد و به تهران بازگشت. از آن‎ زمان، استاد‎ عصار‎ به تدریس مشغول شد و ابتدا در مدرسه صدر آغاز به تدریس کرد. استاد آشتیانی در جایی‎ دیگر‎ نوشته است: «مرحوم عصار که در سن 29 سالگی به حیازت‎ درجه‎ اجتهاد‎ نائل آمده بود، حوزه مستقل درسی‎ معقول‎ و منقول‎ داشت‎ و سطوح عالی ریاضی و فلسفه و عرفان، اعم از‎ فلسفه‎ اشراقی و مشایی و حکمت متعالیه را به شیوه مکتب ملاصدرا تدریس‎ می‎کرد. ‎عصار، پس از تکمیل مطالعات و تحصیلات‎ عالی‎ خود در‎ نجف‎ اشرف، به ایران‎ بازگشت و با وجود آنکه‎ برای معظم‎له بعد از مراجعت از نجف، همه‎گونه ریاست بر خلق‎ و اسباب‎ رسیدن به مقامات ظاهری فراهم بود، این‎ استاد بزرگوار، در‎ بین‎ همه شئون، تدریس را انتخاب‎ نمودند‎ و به سایر مقدمات پشت پا زدند».

از آن پس، استاد عصار ابتدا در‎ دار‎المعلمین‎ عالی تهران به تدریس‎ پرداخت، سپس مقارن با تأسیس دانشگاه، از ایشان برای تدریس در دانشگاه تهران، دعوت به عمل آمد و تا هنگام بازنشستگی، در دانشکده‎های ادبیات و الهیات و معارف اسلامی‎، به افاضه و تدریس فلسفه و علوم معقول و منقول اشتغال داشتند‎. ایشان همچنین از جمله معدود علمای طراز اولی است که در تدوین قانون مدنی ایران، صاحب‎نظر و واجد اثر بوده‎اند. استاد آشتیانی مرقوم داشته‎اند که: «استاد عصار در ابتدای تأسیس دانشکده معقول و مؤسسه وعظ و تبلیغ اسلامی ‎(قبل از شهریور 320ش)، یک سال به‎عنوان علم ‎الحديث و علم از نظر کتاب و سنت، تقریبا یک دوره معارف اسلامی را با بیانی رسا و شیوا و محققانه در این مؤسسه بیان نموده‎اند. این مباحث، حاوی تحقیقی‎ترین مسائل فلسفی و دینی می‎باشد که هیچ محققی از آن بی‎نیاز نیست... و در همین مؤسسه دو سال تفسیر و تدریس نموده‎اند... عمده تدریس استاد علامه، در مدارس قدیم تهران بود. مدت‎ها در مدرسه صدر، واقع در جلو خان مسجد شاه و مدرسه خان مروی و مدرسه سپهسالار جدید در رشته‎های مختلف تدریس می‎نمودند...».

ایشان همه عمر بابرکت خود را به تحصیل و پژوهش و تدریس گذراند. او آموزگاری نمونه و بافضیلت بود که درباره شیوه سلوک و آموزگاری وی خاطره‎های عبرت‎آموز بسیار گفته‎اند. هزارها طالب‎ علم از محضر وی بهره‎ها بردند، تا آنکه بیماری و کهولت در سن 92 سالگی ایشان را از پای انداخت.

وفات

استاد عصار، «یک ساعت به اذان صبح مانده، روز پنج‎شنبه 26 ذی‎حجه سال 1394ق، مطابق 19 دی 1353ش، رخت از دیار فانی بست و جنب مرقد حضرت عبدالعظیم و در مقبره ابوالفتوح رازی، به خاک سپرده شد».

آثار

مجموعه آثار عصار به اهتمام و با حواشی و مقدمه و تصحیح سید جلال‎الدین آشتیانی به چاپ رسیده است‎ که شامل‎‎ هشت مطلب است:

1. مقدمه استاد آشتیانی؛
2. شرح حال مرحوم علامه عصار به قلم ‎خود ایشان؛
3. رساله وحدت وجود؛
4. رسالة بداء؛
5. إجابة الدعاء في مسألة البداء؛
6. علم الحديث؛
7. تفسیر قرآن‎ کریم؛
8. شذراتی در جبر و اختیار.

در میان این آثار، سه رساله درخشان و کم‎نظیر استاد، به نام‎های: «رساله بداء»، «علم الحديث» و «تفسیر قرآن کریم»، کیفیتی ممتاز دارند. این امتیاز از‎ جهت‎ روش‎ ورود به این مباحث و بحث‎ فلسفی‎‎ در‎ حوزه کلام، حدیث و قرآن‎شناسی است. همچنین است «تفسير‎ القرآن‎ الكريم» که سرشار از مباحث عالی در مقدمات قرآن‎شناسی و قرآن‎پژوهی‎ است و گاه نکته‎سنجی‎ها‎ و انحصارات‎ علمی‎ای‎ دارد که تقریبا در اثر دیگری دیده نمی‎شود. عصار که از دانش معقول و حکمت‎ به‎‎وسعت برخوردار بود، در برخورد با هر مسئله‎ای به شیوه نوگرایانه و فلسفی، همراه‎ با‎ احاطه‎ بر دانش و آثار مفسران گذشته، نظری خاص و بسیار عمیق ابراز می‎کند؛ به‎گونه‎ای‎ که مثلا‎ در‎ بخش «وجوه اعجاز قرآن مجید» یا در بحث «عالمین» و دیگر مباحث، سخنش‎ خاص‎ و بسیار‎ تأمل‎انگیز است.

منابع مقاله

رضوی، مسعود، «بازخوانی: آثار عصار»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: اطلاعات حکمت و معرفت، مرداد 1388، سال چهارم، ‎شماره 5 ‎(2 صفحه، ‎از 74 تا 75)، به آدرس:

www.noormags.ir/view/fa/articlepage/622096/