مفاتيح الأصول
| نام کتاب | مفاتیح الأصول |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | طباطبایی، محمد بن علی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 159 /ط2م7 |
| موضوع | اصول فقه شیعه - قرن 13ق. |
| ناشر | موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1296 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2762AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«مفاتيح الاصول»، به زبان عربى، تأليف سيد محمد مجاهد بن سيد على صاحب الرياض بن محمد على بن ابى المعالى الصغير حسنى طباطبايى(متوفاى 1242ق)، است.
كتاب«مفاتيح الاصول» از مشهورترين تأليفات سيد محمد مجاهد، در علم اصول است و كتاب ديگر او، «المناهل»، در فقه، از كتاب‌هاى فقهى مشهور مى‌باشد.
كتاب مفاتيح، در سال 1226، به پايان رسيده، ولى در نسخه‌اى كه در كتاب‌خانه حاج شيخ عبد الحسين تهرانى موجود است، زمان پايان يافتن كتاب را سال 1229 تعيين كرده كه شايد پاك‌نويس آن در سال 1229، به پايان رسيده باشد.(الذريعة ج 21 ص 300).
اين كتاب، در ايامى كه سيد محمد مجاهد در اصفهان بوده، تأليف شده است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك مدخل، پنج باب و نه قول است و هر يك از ابواب و اقوال، مشتمل بر چند مفتاح مى‌باشد.
گزارش محتوا
مباحث كتاب، به‌صورت كلى عبارتند از:
دلالت لفظ، مشتق، حقيقت و مجاز، صحيح و اعم، تعارض احوال، اوامر و نواهى، عام و خاص، مطلق و مقيد، بحث مفاهيم، نسخ، تأسى به پيامبر، انواع واجب(موسّع و مضيّق، تخييرى و تعيينى، كفايى و عينى)، بيان احوال كتاب و سنت، حجيت خبر واحد، راوى، شرايط عدالت، جرح و تعديل، استصحاب، خبر متواتر، حجيت علم، حجيت ظن، اجماع، ادله عقلى و قواعد و اصول شرعى(حرج، اصالت برائت، قاعده ميسور)، اجتهاد و تقليد، استصحاب و قياس.
بحث تعارض احوال، از صفحه 88 تا 98 و بحث معانى حروفى كه در علم اصول مورد نياز است، از صفحه 98 تا 107، از نوآورى‌هاى صاحب مفاتيح است، اگر چه بحث معانى حروف بيشتر به مباحث ادبى نزديك است.
از طرف ديگر، بعضى از مباحث الفاظ، مقدمه واجب، اجتماع امر و نهى و مسئله ضد در كتاب مطرح نشده است.
مباحث مربوط به توبه كه در صفحات 412 تا 428 مطرح شده، از مباحث اخلاقى محسوب مى‌شود.
هم‌چنين مسائل حكم حيوان حلال گوشتى كه شك در تذكيه آن هست و آيه شريفه«أحل اللّه البيع» و«أوفوا بالعقود»، صحت بيع در بيع معاطاتى و بيع فضولى و معامله صبى و بالغ، تعريف گناهان كبيره و اصرار بر گناهان صغيره، از مباحث فقهى است كه در كتاب«مفاتيح الاصول» مطرح شده است.(صفحه 534، از صفحه 537 تا 547 و صفحه 553).
بعضى از مباحث كتاب، به‌صورت مستقل مطرح شده‌اند؛ اين مباحث، عبارتند از:
مبحث حروف از صفحه 107، اوامر و نواهى از صفحه 149، عام و خاص از صفحه 193، نسخ از صفحه 279، تأسى به نبى از صفحه 292، واجب كفايى و عينى از صفحه 322، عدالت راوى از صفحه 379، اخبار متواتر از صفحه 450، حجيت ظن از صفحه 493، اجماع و شهرت از صفحه 506، قاعده حرج و قواعد عام در بيع از صفحه 540، بحث عدالت به‌صورت كلى از صفحه 568، اجتهاد و تقليد از صفحه 634.
در بعضى از صفحات كتاب، قسمتى از صفحه خالى و سفيد است، مثل صفحات 23، 29، 422، 540، 579، 686، كه به‌عنوان نمونه در صفحه 422 به نظر مى‌رسد كه عبارت كتاب ناقص باشد، زيرا عبارت«و منها ما يكون حراماً» ناتمام است و دنباله آن نوشته نشده و با عبارت«السابع لا إشكال و لا شبهة في أنه إذا حصلت الندامة...» هيچ ارتباطى ندارد.
كتاب، در نهايت گستردگى، دلايل و اقوال و فروع اصولى را مطرح نموده؛ به حدى كه ذكر منابع و مآخذ آن بسيار دشوار است و اين، نشان از وسعت اطلاعات و توان علمى بالاى مؤلف دارد.
مصنف، در بسيارى از موارد، نظريات جد و پدر بزرگوارش را بيان كرده و در تأييد مطالب علمى استفاده مى‌كند، مثل ابطال نظريه قطع به خطابات قرآنى: «و لقد أطال جدي(ره)، في مقامات عديدة في إبطال هذه الدعوى بما لا مزيد عليه شكر اللّه عز و جل مساعيه الجميلة» و يا اينكه در انتهاى بحث عام و خاص در تنبيه سيزدهم :«قال جدي(ره)... و هو لجدي(قده) و والدي العلامة أعلى اللّه مقامه».
نسخه‌شناسى
نسخه‌اى كه به خط مؤلف نگاشته شده، در دو جلد است. جلد اول، از بحث دلالت لفظ تا آخر نسخ را شامل مى‌شود و جلد دوّم، از تأسى به افعال پيامبر تا آخر بحث اجتهاد و تقليد را در بر دارد.
اين دو جلد، نزد يكى از نوادگانش به نام سيد حسن بن سيد جعفر بن على نقى بن حسن بن محمد مجاهد موجود است.(الذريعة ج 21 ص 300).
نسخه‌اى نيز به خط غير مؤلف در كتاب‌خانه سيد محمد باقر حجت موجود است.
اگر آنچه در«الذريعة» گفته شده(كه جلد دوم نسخه خطى تا آخر بحث اجتهاد و تقليد است)، صحيح باشد، مباحث استصحاب، قياس و تعادل و تراجيح در نسخه‌اى كه به خط مؤلف مى‌باشد، در ابتدا، جزء كتاب نبوده و بعدها به آن اضافه شده است.
وضعيت كتاب
كتاب مفاتيح، براى اولين بار در سال 1270 با تصحيح محمد حسن بن على قمى، در ايران چاپ شده و براى بار دوم در سال 1296، انتشار يافته است.
نسخه موجود در برنامه، داراى اين ويژگى‌ها است:
ناشر: مؤسسه آل البيت(ع)؛
قطع: رحلى؛
تعداد جلد: يك جلد؛
تعداد صفحات متن: 720 صفحه؛
تعداد صفحات فهرست: 17 صفحه؛
پیوندها
مطالعه کتاب مفاتیح الأصول در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور