گناه‌‌شناسی (با تجدید نظر و اضافات)
| گناه شناسی | |
|---|---|
 | |
| عنوان‌های دیگر | گناه شناسی: بررسی آيات و روايات در زمينه شناخت گناه |
| ناشر | مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1386ش |
| چاپ | 8 |
| شابک | 978-964-90402-9-5 |
| موضوع | 1.اخلاق اسلامی 3.گناهان کبيره |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 225/6 /ق4گ9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
گناه شناسی (با تجدید نظر و اضافات)، اثر محسن قرائتی، بحث و بررسی پیرامون شناخت گناه و آثار آن است.
ساختار
کتاب با مقدمه محمد محمدی اشتهاردی آغاز و مطالب در هشت فصل، تنظیم گردیده است. در ماه مبارک رمضان سال 1362ش، مجموعه مباحثی پیرامون گناه به صورت سی درس، توسط آقای قرائتی در سیمای جمهوری اسلامی ایران، در برنامه «درسهایی از قرآن» مطرح شد. اثر حاضر، همان درس‌هاست که با تهذیب، تکمیل و تنظیم به صورت کتاب، درآمده است[۱]
گزارش محتوا
در مقدمه، به موضوع و محتوای کتاب، اشاره شده است[۲] در فصل اول، گناه و اقسام آن مورد بررسی قرار گرفته است. گناه به معنی خلاف بوده و در اسلام، هر کاری که برخلاف فرمان خداوند باشد، گناه محسوب می‌شود. در زبان قرآن و پیامبر(ص) و امامان(ع) با واژه‌های مختلف، از گناه یاد شده است که به نظر نویسنده، هرکدام، از بخشی از آثار شوم گناه پرده می‌دارد و بیانگر گوناگون بودن آن است. وی در ابتدای این فصل، به توضیح این واژه‌ها پرداخته است که عبارتند از: ذنب، معصیت، اثم، سیئه، جرم، حرام، خطیئه، فسق، فساد، فجور، منکر، فاحشه، خبث، شر، لمم، وزر و حنث[۳] روایات متعددی از ائمه(ع) رسیده که بیانگر تقسیم گناهان به کبیره و صغیره است. در بعضی از این روایات، هفت گناه و در برخی دیگر، نوزده گناه به عنوان گناه کبیره شمرده شده است. هرچند نویسنده، معتقد است هر گناه، چون مخالفت با فرمان خدای بزرگ است، سنگین و بزرگ می‌باشد، ولی این موضوع منافات ندارد که بعضی از گناهان نسبت به خود و آثاری که دارد، بزرگ تر از برخی دیگر باشد و به گناهان بزرگ و کوچک، تقسیم گردد[۴] در بررسی زمینه‌های گناه، می‌توان امور بسیاری را نام برد که هریک با کمیت و کیفیت خاصی زمینه ساز هستند که نویسنده در فصل دوم، به شش موضوع که به عقیده وی از همه مهم تر هستند، اشاره نموده است که عبارتند از:
- زمینه‌های فرهنگی و تربیتی که عبارتند از: جهل و حماقت؛ قوانین و سنت‌های غلط؛ التقاط و تحریف؛ گفتار و کتب ضاله؛ تلقین و تقلید؛ شخصیت گرایی و کتمان حقیقت[۵]
- زمینه‌های خانوادگی که عبارتند از: قانون وراثت؛ ازدواج؛ تربیت فرزند؛ تغذیه[۶]
- زمینه‌های اقتصادی[۷]
- زمینه‌های اجتماعی از جمله: محیط فاسد؛ رهبران گمراه؛ همنشین و دوست بد و محرومیت‌های اجتماعی[۸]
- زمینه‌های روانی: شخصیت و عزت انسان؛ تحقیر شخصیت انسان؛ فشارهای اقتصادی و سرکوب غرایز و امید و آرزوی کاذب و بیهوده[۹]
- زمینه‌های سیاسی: توجیهات عقیدتی، سیاسی، اجتماعی، روانی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی[۱۰]
نویسنده، یکی از مسائل مهم در راستای گناه شناسی را شناخت مرزهای گناه دانسته است. وی معتقد است مرز بین بعضی از صفات نیک اخلاقی با صفات بد که منشأ گناه می‌شوند، بسیار باریک است و افرادی بر اثر عدم شناخت مرزهای گناه و ثواب، ناخودآگاه با قصد قربت، گناهی را به عنوان کار پسندیده و نیک انجام می‌دهند ولذا در فصل چهارم، به شناخت مرزهای گناه پرداخته است[۱۱] در فصل پنجم، خطوط کلی کنترل انسان در برابر گناه، در امور زیر خلاصه شده است: تفکر در امور گوناگون؛ توجه به حضور خدا در همه جا؛ خودشناسی و توجه به شخصیت خود؛ ایمان به معاد و روز حساب؛ توجه به عرض اعمال بر پیشوایان؛ نزدیک دیدن مرگ؛ ترس از عواقب گناه و توجه به نقش عبادت در ترک معصیت[۱۲] در فصل ششم، نحوه برخورد اسلام با گناهکار تشریح شده است. به عقیده نویسنده، در دیدگاه اسلام، بر همه واجب است هم در دل و هم با زبان و هم با قدرت، در برابر گنهکار عکس العمل نشان دهند و نهی از منکر نمایند[۱۳] با بررسی روایات، به دست می‌آید که گناهان مختلف، دارای آثار گوناگون است. در فصل هفتم، به برخی از پیامدهای گناه اشاره شده که عبارتند از: قساوت قلب؛ سلب نعمت؛ عدم استجابت دعا؛ الحاد و انکار؛ قطع روزی؛ محرومیت از نماز شب؛ عدم امن از حوادث؛ قطع باران؛ زلزله؛اندوه؛ تسلط اشرار؛ پشیمانی؛ کوتاهی عمر؛ بیماری و..[۱۴] آخرین فصل، به توبه و پاک سازی اختصاص یافته است. از جمله عناوین مطرح شده در این فصل، عبارتند از: توبه راستین؛ شرایط صحت و کمال توبه؛ انواع توبه و مراحل آن؛ وسعت دامنه پذیرش توبه؛ محبت خاص خدا به توبه کنندگان؛ سرزنش از تأخیر گناه و نتایج درخشان توبه[۱۵] در روایات به طور صریح تأکید شده که در توبه، ترک گناه و پشیمانی، کفایت نمی‌کند، بلکه باید آثاری را که گناهان در زندگی انسان پدید آورده‌اند، با کارهای نیک، جبران و اصلاح نمود[۱۶] جبران گناه با کارهای نیک به صورت‌های گوناگون ممکن است؛ مانند: کمک‌های مالی، جهاد در راه خدا، روزه گرفتن، شب زنده داری و... اما به نظر نویسنده، مناسب آن است که جبران هر گناه، متناسب با همان گناه باشد؛ مثلاًبی حجابیو ناپاکی را با حفظ کامل عفت و پاک دامنی، گناه غیبت را با کنترل و مراقبت زبان، گناه ظلم و بی رحمی را با احسان به مظلومان و دستگیری از بینوایان و... جبران نمود[۱۷]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده است. پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.