کمیته مجازات و خاطرات عمادالکتاب

    از ویکی‌نور
    ‏کمیته مجازات و خاطرات عمادالکتاب
    کمیته مجازات و خاطرات عمادالکتاب
    پدیدآورانعما‌دالکتا‌ب‌، محمدحسين‌ (نویسنده)

    مرادي‌نيا، محمدجواد (به کوشش)

    کمره‌اي، محمد (نویسنده)
    ناشراساطير
    مکان نشرايران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1384ش ,
    موضوعانجمن‏هاي سري - ايران

    عماد الکتاب، محمد حسين، 1247؟ - 1315 - خاطرات

    کمره‏اي، محمد، ???? - ???0 - خاطرات

    کميته مجازات
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏DSR‎‏ ‎‏1458‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏4‎‏ک‎‏8
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    کمیته مجازات و خاطرات عمادالکتاب، خاطرات محمدحسین ‎‎خان‎ قزوینی، ملقب به عمادالکتاب، عـضو کـمیته مـجازات است که به اهتمام «محمدجواد مرادی‎نیا» منتشر شده است. نگارنده برای کامل کردن این مجموعه بخش‎های دیگری را به آن افزوده است تا خواننده به چهره‎ای شفاف‎تر از جریان کمیته مجازات و حامیان و مخالفان آن دست یابد.

    خاطرات عماد را باید منبعی ارزشمند برای پژوهش در زوایای تاریک یکی از پدیده‎های قابل‎توجه تاریخ‎ معاصر ایران، یعنی فعالیت‎های «کمیته مجازات» دانست کـه عـمادالکتاب این خاطرات را با خط زیبای نستعلیق خود بر‎جای گذاشته است.

    ساختار

    کتاب مشتمل بر پیشگفتار و هفت بخش است که به‎ترتیب عبارتند از: تا‎ریخچه کمیته مجازات و زندگی‎نامه عماد، متن خاطرات عماد، دست‎نویس خاطرات عماد، کمیته مجازات در خاطرات کمره‎ای، گویاسازی، بیانیه‎های کمیته و روزشمار حوادث مهم.

    گزارش محتوا

    آنچه پیش رو دارید خاطرات محمدحسین خان قزوینی، ملقب به عمادالکتاب، عضو کمیته مجازات است؛ کسی که به اتهام عضویت در گروهی تروریستی و مشارکت در قتل سیاسی تنی چند از رجال پایتخت قاجاری، مدتی را در سیاه‎چال‎های مخوف نظمیه تهران معروف به محبس، سپری کرده و تنها زمانی طعم رهایی را چشید که اوضاع زمانیه کاملاً دگرگون گشته، قدرتمندان پیشین جای خود را به چهره‎هایی جدید سپرده بودند[۱]‏.

    عمادالکتاب باآنکه در شمار بنیان‎گذاران کمیته مجازات محسوب نمی‎شود و حتی در تصمیم‎گیری و تصمیم‎سازی‎ها نیز علی‎الظاهر تعیین‎کننده نبوده است، اما ازآنجاکه مهره‎های اصلی تشکیلات جان سالم از محبس بیرون نکشیده و طبعاً توفیق نگارش باورها، دیده‎ها و شنیده‎های خود را نیافتند، باید خاطرات عماد را مغتنم دانست و آن را به‎مثابه منبعی اصلی برای جستجو در زوایای تاریک یکی از پدیده‎های قابل توجه تاریخ معاصر ایران پذیرفت[۲]‏.

    آنچه اکنون از خاطرات عماد در دست است، قریب به هشتاد صفحه بوده و صفحاتی چند از مکتوبات به دلایلی که بر ما روشن نیست، از مجموعه جدا افتاده و مفقود شده است. اما بااین‎حال اوراق موجود نیز ارزش خود را دارا بوده و اطلاعاتی باارزش و بعضاً منحصربه‎فرد از این جریان تاریخی را که عماد به او تعلق داشته، برملا می‎سازد. عمادالکتاب در این خاطرات که با خط زیبای نستعلیق از خود بر‎جای گذاشته، به موضوعاتی پرداخته که برخی از آنها از این قرار است:

    1. بیان مختصری از زندگی خود تا قبل از گرفتاری؛
    2. اشاره‎ای کوتاه به سوابق آزادی‎خواهی خود؛
    3. شرح دقیق ماجرای بازداشت؛
    4. توصیف جزئیات محبس هولناک نظمیه؛
    5. توضیح شرایط سیاسی ایران در سال‎های جنگ جهانی اول و فراهم شدن زمینه شکل‎گیری کمیته مجازات؛
    6. نحوه شکل‎گیری و بسته شدن نطفه کمیته مجازات و اشاره به سرخوردگی سیاسی مبارزان و مجاهدانی که شکست‎خورده از جنگ با روس‎ها به تهران بازگشتند؛
    7. صورت جلسات، نحوه ترورها، بروز اختلاف داخلی و چگونگی باز شدن پای خودش به کمیته در جریان حکمیت در یک مورد از این اختلاف؛
    8. اشاره‎ای گذرا به جریان دمکرات‎های تشکیلی و ضد تشکیلی، ابراز تنفر از تشکیلی‎ها و تمجید از ضد تشکیلی‎ها[۳]‏.

    اوایل شهریور 1295ش، درحالی‎که دنیا در انتظار پایان جنگ عالم‎گیر اول بود و ایران نیز در تب‎وتاب ناشی از ورود ناخواسته به عرصه کشاکش قدرت‎های بزرگ جهان می‎سوخت، مردم تهران نظاره‎گر تولد جمعیتی مخوف و تروریستی به نام کمیته مجازات بودند؛ جمعیتی که پس از انجام دو، سه عملیات آدم‎کشی، نامش لرزه بر اندام دولت‎مردان می‎انداخت. در آن سال زمام دولت ایران در دست میرزا حسن‎ خان ملقب به وثوق‎الدوله بود؛ کسی که آشکارا در همه محافل، انگلیسی‎اش می‎خواندند. کمیته مجازات از بدو اولین ترور تا حدود چهارده ماه که توانست مخفیانه ادامه حیات دهد، پنج تن از رجال سیاسی - مذهبی پایتخت را به کام مرگ فرستاد[۴]‏.

    نگارنده برای کامل کردن این مجموعه، بخش‎های دیگر را به آن افزوده است تا خواننده به چهره‎ای شفاف‎تر از جریان کمیته مجازات و حامیان و مخالفان آن دست یابد. یادداشت‎های سید محمد کمره‎ای که شرح پیگیری‎های مستمر او را برای نجات محبوسین کمیته مجازات و اتفاقات جالبی که در این مسیر رخ داده در بر دارد، از جمله مواردی است که از کتاب حجیم خاطرات وی استخراج و با ترتیب زمانی در ادامه این کتاب گنجانده شده است. اهمیت این یادداشت‎ها زمانی روشن می‎شود که بدانیم در آن ایام، برخی، کمیته مجازات را به نام دسته کمره‎ای می‎شناختند. عزم راسخ کمره‎ای برای آزادی اعضای کمیته از زندان که در جای‎جای خاطرات وی مشهود است، او را حتی چندین بار نزد بزرگ‎ترین دشمن کمیته مجازات، یعنی میرزا حسن ‎خان وثوق‎الدوله (رئیس‎الوزراء) کشاند تا علاوه بر میانجی‎گری برای این امر مبلغی نیز به‎عنوان کمک‎هزینه برای خانواده زندانیان از وثوق بگیرد. کمره‎ای، اعضای اصلی کمیته مجازات را وطن‎خواهانی می‎دانست که فقط و فقط برای پاک‎سازی جامعه از شر نوکران اجنبی (روس و انگلیس) دست به سلاح برده، اقدام به ترور کرده بودند. وی حتی با برخی از آنها سوابق دیرین مبارزاتی داشت؛ مانند سابقه عضویت با ابوالفتح‎زاده در انجمن مخفی بین الطلوعین در جریان انقلاب مشروطه. کمره‎ای تا آخر، مدافع مجازاتیان باقی ماند؛ هرچند شکل‎گیری جریانات پرسروصدا و جدیدتری همچون عقد قرارداد 1919م، عملاً به بحث‎های مرتبط با کمیته مجازات خاتمه داده بود[۵]‏.

    شرح حال چند تن از رجال مرتبط با موضوع کمیته مجازات که نام آنان در این کتاب آمده است، بیانیه‎های کمیته، روزشمار وقایع مهم سال‎های 1295 تا 1300ش و تعدادی تصویر از دیگر اضافات کتاب حاضر است[۶]‏.

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و نمایه و تصاویر در انتهای اثر ارائه شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: غلام‎حسین‎پور، زهرا، ص117؛ پیشگفتار، ص13
    2. ر.ک: پیشگفتار، ص13
    3. ر.ک: همان، ص14-13
    4. ر.ک: متن کتاب، صفحه19
    5. ر.ک: پیشگفتار، ص15-14
    6. ر.ک: همان، ص15

    منابع مقاله

    1. پیشگفتار و متن کتاب.
    2. غلام‎حسین‎پور، زهرا، «معرفی تازه‎های کتب اسناد تاریخی موجود در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پیام بهارستان، شهریور 1384، شماره 51، صفحه 114 تا 120.

    وابسته‌ها