ميزان الطب
| میزان الطب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | موسسه احیاء طب طبیعی (-)
نصیری، هادی (محقق) شاه ارزانی، محمد اکبر بن محمد (نويسنده) |
| ناشر | موسسه فرهنگی سماء |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1380 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 پزشکی سنتی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | R 128/3 /ش2م9 |
ميزان الطب نگاشته حكيم محمد اكبر ارزانى از جمله مشهورترين آثار طب سنتى به زبان فارسى است. اين نگاشته چهارمين اثر مؤلف است كه آن را در سال 1113ق تأليف نموده است. نويسنده در ابتداى اثر انگيزه‌اش را از تأليف كتاب آموزش طب به اطفال با عبارتى موجز دانسته است.
اين كتاب به خاطر اختصار و زبان ساده‌اش مورد استقبال حوزه‌هاى طبى هند و پاكستان قرار گرفت و به جاى كتاب قانونچه تأليف محمود بن عمر چغمينى به عنوان اولين كتاب درسى شناخته شد.
ساختار
ميزان الطب مشتمل بر سه مقاله است. در ميان اين سه مقاله، دو مقاله اول مختصر است و بيشتر حجم كتاب را مقاله سوم در بر مى‌گيرد. مقاله اول به جزء كوچكترى تقسيم نمى‌شود ولى مقاله دوم به نه جزء كوچكتر با عنوان فصل تقسيم مى‌شود. مقاله سوم كه درباره بيمارى‌ها و درمان آنها است به بيست‌وپنج باب جداگانه تقسيم مى‌شود و هر باب نيز خود به فصول متعددى تجزيه مى‌شود.
گزارش محتوا
از آنجا كه حكيم ارزانى اين اثر را پس از نگارش طب اكبرى به تحرير درآورده است، خلاصه تحقيقات خود در طب اكبرى را در اين اثر ذكر مى‌كند. نگاهى به طب اكبرى و مقايسه آن با ميزان الطب شاهد اين مدعاست كه ترتيب اين دو كتاب تا اندازه بسيار زيادى همانند هم است و حتى در بعضى از موارد، تعابير و عبارات ميزان الطب شبيه عبارت‌هاى طب اكبرى است.
افزون بر آنچه گفتيم از آنجايى كه ميزان الطب -بنابر قول نويسنده آن- براى مبتديان و علاقه‌مندان به فراگيرى علم طب نوشته شده است، به مبانى نظرى علم طب، كه همان كليات است نپرداخته و فقط در دو مقاله اول به ذكر مختصرى از اخلاط اربعه و منضجات اخلاط بسنده كرده است.
علاوه بر اين وى از اشاره به سخنان پزشکان ديگر و مناقشه با آنان كه با تعليمى بودن اين اثر ناسازگار است پرهيز مى‌نمايد.
ترتيب مقالات و مباحث مطرح شده در آنها را مؤلف چنين گزارش كرده است:
مقاله اول: در علامات كيفيات چهارگانه، يعنى حرارت و برودت و رطوبت و يبوست. مقاله دوم: در بيان ادويه مفرده و مركبه و اغذيه مناسب حال.
مقاله سوم: در بيان امراض و علاج آن.
مؤلف پس از نگاشتن مطالبى مختصر در مقاله اول و دوم، در مقاله سوم به مبحث بيمارى‌ها و درمان آنها مى‌پردازد. در اين بخش، كه مفصل‌ترين بخش كتاب نيز محسوب مى‌شود، مؤلف از مبحث بيماريهاى سر شروع مى‌كند و با بررسى اورام و بثور ظاهر بدن، اين مقاله را به پايان می‌رساند.
مؤلف در هنگام بيان بيمارى‌ها ابتدا آن بيمارى را ذكر مى‌كند و سپس آن را به اختصار توضيح مى‌دهد. در پى آن علائم و اسباب آن بيمارى را بيان مى‌كند و در آخر علاج و درمان آن را نقل مى‌كند.
وضعيت كتاب
ميزان الطب همانند بقيه كتاب‌هاى حكيم ارزانى مورد توجه علاقه‌مندان اين علم قرار گرفته به گونه‌اى كه بنابر آنچه خانبابا مشار در فهرست كتاب‌هاى چاپ فارسى ذكر كرده، اين اثر 18 بار به چاپ رسيده است كه اولين چاپ آن در سال 1266ق بوده است.
همچنين اين كتاب توسط محمد هاشم نوشاهى قادرى به نظم درآمده است و آن را مفتاح العلاج نام نهاده است.
اين اثر به همت جناب آقاى هادى نصيرى تصحيح و تحقيق شده است. از آنجا كه نسخه مؤلف در دسترس نبوده، مصحح، اين اثر را بر اساس دو نسخه چاپى و به شيوه اجتهادى تصحيح نموده است. افزون بر تصحيح متن، وى شرح و معناى كلمات و اصطلاحات دشوار كتاب را به ترتيب الفبايى در آخر كتاب آورده است تا خواننده بتواند به آسانى به آنها مراجعه نمايد.
تدوين فهرست داروها، خوردنى‌ها و نوشيدنى‌ها كار ديگر مصحّح اين كتاب است.
اين اثر در آبان ماه سال 1380ش (2001م) توسط مؤسسه احياء طب طبيعى چاپ و منتشر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب