تفسير شريف لاهيجى

تفسير شريف لاهيجى
پدیدآوران	اشکوری، محمد بن علی (نويسنده) محدث، جلال‌الدین (مصحح)
ناشر	دفتر نشر داد
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1373 ش
چاپ	1
موضوع	تفاسیر شیعه - قرن 11ق. نثر فارسی - قرن 11ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏97‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏4‎‏ت‎‏7
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تفسير شريف لاهيجى، به زبان فارسى، اثر قطب‌الدين محمد بن شيخ على لاهيجى است. وى، تأليف تفسير را در پتنه (پشا)، از بلاد هند، در سال 1086ق، به پايان رسانيده است، البته آقاى محدث ارموى احتمال مى‌دهند كه ايشان هنگام تأليف در ايران بوده‌اند.

ساختار

كتاب، گر چه در بدو تأليف، در دو مجلد ارائه شده بود(مجلد اول، از ابتداى قرآن تا سوره كهف و مجلد دوم، از سوره كهف تا آخر قرآن)، ولى بعدا در چهار جلد تدوين گرديد. سوره‌هاى زير، به ترتيب، در مجلدات چهارگانه، تفسير شده است:

1. «حمد، بقره، آل عمران، نساء، مائده و انعام»؛
2. «اعراف، انفال، توبه، يونس، هود، يوسف، رعد، ابراهيم، حجر، نحل، اسراء و كهف»؛
3. «مريم، طه، انبياء، حج، مؤمنون، نور، فرقان، شعراء، نمل، قصص، عنكبوت، روم، لقمان، سجده، احزاب، سبا، فاطر، يس، صافات، ص، زمر و مؤمن»؛
4. «فصلت، شورى، زخرف، دخان، جاثيه، احقاف، محمد، فتح، حجرات، ق، ذاريات، طور، نجم، ساعه، رحمن، واقعه، حديد، مجادله، حشر، ممتحنه، صف، جمعه، منافقون، تغابن، طلاق، تحريم، ملك، قلم، حاقه، معارج، نوح، جن، مزمل، مدثر، قيامت، انسان، مرسلات، نبأ، نازعات، عبس، تكوير، انفطار، مطففين، انشقاق، بروج، طارق، اعلى، غاشيه، فجر، بلد، شمس، ليل، ضحى، انشراح، تين، علق، قدر، بينه، زلزال، عاديات، قارعه، تكاثر، عصر، همزه، فيل، قريش، ماعون، كوثر، كافرون، نصر، تبت، اخلاص، فلق و ناس».

در اين تفسير، تنها به ذكر روايت بسنده نشده است؛ ازاين‌رو، در نقل روايات و ديگر مباحث، به برنامه منظمى نياز داشته تا بر اساس آن، مطالب را ارائه نمايد. شرح روايات، رنگ شبه اجتهادى به اين تفسير داده است.

گزارش محتوا

مفسر، در آغاز، چند آيه را ذكر مى‌كند، آن‌گاه به ترجمه فارسى آميخته با تفسير، به‌طور اجمال و نه به شكل تحت اللفظى، بلكه به‌عنوان ترجمه مطلوب مى‌پردازد. عبارات كتاب، ساده و روان و خالى از تعقيد بوده و براى متوسطين از مخاطبين به خوبى قابل فهم است.

پس از آن، روايات رسيده در تفسير آيه را نقل كرده و آنها را شرح مى‌دهد. در اين بخش فقط به روايات صادره از اهل‌بيت(ع) اهتمام مى‌ورزد. مفسر، سعى دارد بين روايت‌هايى كه به ظاهر با هم سازگارى ندارند، سازش ايجاد كند و تنافى ظاهرى آنها را برطرف نمايد و در نقل روايت و شرح آن اطاله نمى‌دهد؛ در ضمن به نكات رجالى نيز اشارت دارد و اين، به دليل تبحرى است كه در رجال داشته است(كتب رجالى وى، «خير الرجال» و «محبوب القلوب» است).

مؤلف، در نقل روايت، از كتبى چون كافى، تهذيب، استبصار، تفسير عياشى و...بهره برده است كه محقق كتاب، جناب آقاى دكتر آيتى، در مقدمه خود بر جلد چهارم تفسير، تمام آن منابع را يادآور شده است.

در ادامه، مفسر، به بحث‌هاى ادبى و بلاغى و نيز نقل قصص تاريخى به‌طور متوسط وارد شده و اطناب نداده است.

مفسر، به سبب احاطه كامل بر اقوال مفسرين، در مواردى به تنافى بين اقوال اشاره كرده است، مانند ج 1، ص163، ذيل آيه 183 بقره.

وى، در بحث‌هاى فقهى به‌طور معمول مفسران شيعه، ديدگاه‌هاى مذهب خود را بيان مى‌دارد و در اين بخش نيز از اطناب و تفصيل پرهيز مى‌نمايد. در اين مباحث، به كتاب‌هاى استبصار، تهذيب الاحكام و...استناد مى‌كند، مانند ج 1، ص168، ذيل آيه 185 بقره (لتكملوا العدة) و ج 1، ذيل آيه 282 بقره، ص287، و ج 1، ص155 به بعد، ذيل آيات 178 به بعد بقره.

در مواردى كه بيانات خاصه مورد قبول عامه نبوده، دلايل عدم قبول آنها را ذكر كرده، سپس به رد و جواب از آنها شروع مى‌نمايد. در مورد مخالفين، عفت كلام را از دست نداده و از حدّ ادب خارج نمى‌شود، مانند نزاع در افضليت خليفه اول، ج 3، ص270، ذيل آيه 22 نور و رد افضليت وى.

در اين بين از مباحث كلامى غفلت نورزيده و با نقل اقوال اشاعره و معتزله به نقد آنان مى‌پردازد، مانند ج 1، ص20، ذيل آيه 22 سوره بقره.

ذكر سبب نزول در تفسير ايشان كمتر به چشم مى‌خورد مگر در برخى موارد، مانند ج 1، ص155، ذيل آيه 178 بقره.

بنا بر عادت مفسرين شيعه، به‌خصوص اهل حديث از آنان، به بحث‌هاى ولايتى و ذكر مناقب اهل‌بيت(ع) اهتمام خاص داشته، البته در اين بخش نيز طريقه اعتدال و اختصار را پيشه خود ساخته است، مانند آيه مباهله، ج 1، ص333، آيه 60 به بعد سوره آل عمران و ج 3، ص631، در مصاديق اهل‌بيت در آيه 33 سوره مبارکه احزاب.

در ابتداى هر سوره، ايشان بعد از ذكر نام آن، به نقل احاديثى در فضل و مرتبت سوره از پيامبر اكرم(ص) و اهل‌بيت(ع) مبادرت مى‌ورزد.

وى، در تفسير خود، از معاصرين خويش نيز نقل اقوال نموده است؛ براى نمونه، از صافى مرحوم فيض كاشانى، با تعبير «بعض عرفاى معاصر»، مطلب نقل مى‌كند.

حتى الامكان سعى دارد به وجه تناسب آيات نيز اشارتى داشته باشد و نيز به برخى از كتب خود ارجاعاتى دارد، مانند ارجاع به «رساله مثاليه»، در تفسير سوره مومنون، آيه 100 و يا سوره دهر، آيه 30 و زخرف آيه 57.

وضعيت كتاب

اين اثر، با تحقيق و تصحيح مرحوم مير جلال‌الدين حسینى ارموى (محدّث) و همكارى مرحوم دكتر محمد ابراهيم آيتى انجام گرفته است. محقق گران‌قدر، محدث ارموى، در مقدمه خود، به زندگى، تأليفات و موقعيت علمى مفسر مى‌پردازد و در اين باب، از اقوال و نظرات بزرگان رجال و هم‌چنين معاصرين ايشان بهره برده است و در ضمن، از نسخه‌هاى مورد استفاده در تصحيح نام مى‌برد.

اين مقدمه، به تاريخ 27 رجب 1381، مطابق با 15 دى‌ماه 1340 بوده است. مرحوم آيتى نيز ضمن مقدمه‌اى كوتاه كه در ابتداى جلد 4 تفسير به چاپ رسيده است، درباره نياز به بازسازى و چاپ آثار علمى اين‌چنين، سخن مى‌گويد و در ادامه، مقاله‌اى در باب نام سور، مكى و مدنى بودن آنها و شناخت هر گروه، نقطه‌گذارى و اعراب قرآن و قراء سبعه، ارائه مى‌دهند و در پايان مقدمه خود، منابع تفسير شريف لاهيجى را به‌طور مفصل بيان مى‌دارد. دكتر آيتى، اين مقدمه را به تاريخ 10 شوال 1381، مطابق با 27 اسفند 1340، به‌عنوان مدير كل اوقاف مى‌نويسند.(البته بخش اول آن، به تاريخ شهريور 1340 بوده است.)

نسخه‌شناسى

تفسير شريف لاهيجى، با مقدمه و تصحيح شادروانان علامه جلال‌الدين حسینى ارموى و دكتر محمد آيتى، توسط اداره كل اوقاف، به‌عنوان نشريه 7-8، در چهار مجلد به چاپ رسيده و 3 بار تجديد چاپ هم گرديده است. در شكل جديد خود، دفتر نشر داد عهده‌دار انتشار آن بوده كه چاپ اول آن، در پاييز 1373ش، در تيراژ 2000 نسخه انجام گرفته است.

حجم هر جلد از اين چاپ، به حدود هر جلد بيش از 900 صفحه مى‌رسد. اين تصحيح از روى نسخ موجود در آستان قدس رضوى انجام گرفته است.

ابتداى تصحيح و تحقيق محققان محترم، در جلد اول، به سال 1381 و 1340 و پايان جلد چهارم آن، اسفند 1340ش، بوده است. در ابتداى ج 1 تفسير، تصاويرى از نسخ موجود در آستان قدس ارائه شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه مرحوم محدث ارموى، ج اول تفسير و مقدمه مرحوم آيتى، در ج 4 آن؛
2. ساير مجلدات تفسير شريف لاهيجى؛
3. دانش‌نامه قرآن و قرآن‌پژوهى، ج 1، ص718 و ج 2، ص1306، به كوشش بهاء‌الدين خرم‌شاهى؛
4. طبقات مفسران شيعه، دكتر عقيقى بخشايشى، ج 3، ص218؛
5. فصل‌نامه تخصصى علوم حديث، شماره 3، بهار 1376 وابسته به دانشكده علوم حديث، به مدير مسئولى آیت‌الله رى‌شهرى، مقاله آقاى محمد فاكر ميبدى.