تحفة الأحباب و بغية الطلاب

تحفة الأحباب و بغية الطلاب
پدیدآوران	سخاوی، علی بن احمد (نويسنده)
ناشر	مکتبة الکلیات الأزهریة
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1406 ق
چاپ	2
موضوع	زیارتگاه‌‏های اسلامی زیارتگاه‌‏های اسلامی - مصر
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏263‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏3
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تحفة الاحباب و بغية الطلاب في الخطط و المزارات و البقاع المبارکات، اثر نورالدين علي بن احمد السخاوي الحنفي كه در سال 1406ق. به زبان عربی منتشر شدهاست. نويسنده در مقدمه‌اش بر كتاب در بيان سبب نگارش چنين مى‌نويسد كه كتاب یکی از اساتيدش - بدون اين كه نامي از او و يا اثرش ببرد - دستخوش تحريفات مستسنخين شده است و لذا تصميم به تحرير مجدد آن مى‌گيرد.

ساختار

اگر چه فصل‌بندي و تبويب خاصی بر كتاب حاكم نيست و ترتيب مطالب به تصريح نويسنده؛ همانند كتاب الكواكب السيارة في ترتيب الزيارة(ت 804ق) است، اما مى‌توان مطالب كتاب را در سه عنوان دسته‌بندي نمود:

1. تراجم و شرح احوال شهداء و علما و خطباء.
2. قبور و مزارات.
3. بقاع متبرکه.

گزارش محتوا

در مورد مزار نویسی به عنوان شاخه‌اي از تاريخ نویسی محلي به نام مزارات، شايد اولين اثر در باب مزارات از شيخ ابوشجاع محمد بن سعدان مقاريضي(متوفي 509ق1116/م) باشد. قبل از آن ابوالحسن ديلمي(متوفي 371ق981/م) به نحوي اين مسأله را مورد توجه قرار داده بود. كتاب لحني مداحانه و مملو از كشف و شهود و روايات كرامات گونه دارد.

پس از مقدمه، مزارات شهر قاهره، دمشق و اطراف آن را نام برده و به موقعيت هر كدام از اين مزارات و مختصري از تاريخ بناي آنها و مدفونان در آنها با منسوبان به آن محل اشاره مى‌كند. وي بعضي از مدفونان يا منسوبان به اين مزارات يا محل مزارات را فقط نام برده يا به صورت مختصر معرفي كرده است، ولي در مورد برخی نيز به طور مفصل آورده و آثار و تأليفات آنها را ذكر كرده است.

نويسنده كتاب را با اين عبارت آغاز كرده است: نبي(ص) قبور را زيارت مى‌كرد و زيارت قبور را پس از نهي از آن اجازه داده و فرمود: «قبور را زيارت كنيد چراكه زيارت قبور تذكر آخرت است». یکی از شبهات وهابيت، شبهه شرك آلود بودن زيارت قبور است، كه مؤلف با اين كلام شريف درصدد رد اين ادعای باطل بر آمده است. او در ادامه باز هم تأكيد مى‌كند كه زيارت قبور سنت است و فاعلش مثاب مى‌باشد. البته شايسته است كه زائر به كلام و سخن خير و مشروع لب بگشايد و بر قبور ننشيند و آن را مانند قبله قرار ندهد.

از مسائلي كه در منابع اهل سنت در جواز و يا حرمت آن بحث شده است، زيارت قبور توسط زنان است. اين مطلب نيز با نقل روايت مورد استناد، برداشت حرمت از آن را صحيح نمى‌داند. از نكات ديگري كه بر آن تأكيد كرده است آن است كه مستحب است كه ميت نزد قبور صالحين دفن شود؛ چرا كه ميت نيز از همسايه بد همچون زنده‌ها متأذي می‌شود.

بررسی لغوي و اصطلاحي قبر و نيز ذكر چند حكايت؛ مانند قصه حضرت موسي با ملك الموت و نيز اسامي مختلف قبر، زمينه ورود به تراجم احوال علما و شهدا را فراهم آورده است. از مهم‌ترين بلادي كه از آن نام برده شده، شهر قاهره است. مدارس علميه اين شهر؛ مانند: المدرسةالسيوفية، المدرسةالزمانية و مساجد سام بن نوح و فجل از اماكني است كه بزرگان اهل سنت در آن مدفون هستند. از نكات جالبي كه در اين بخش آمده است، تاريخچه بيمارستان است كه با لفظ"البيمارستان" آمده است. نقل شده كه مخترع بيمارستان بقراط بوده است و در اسلام نيز گفته شده كه وليد بن عبدالملك اموي، اولين كسي بوده كه بيمارستان را بنا نهاده است. از مقابري كه از آنها نام برده شده، مقبره سيده نفيسه دختر امام حسن(ع) و سكينه دختر امام حسین(ع) است. نويسنده برخی از كرامات سيده نفيسه به نقل از الكواكب السيارة را ذكر كرده و چنين مى‌آورد كه علما و خلفاء و امراء و محدثين و صلحايي كه اين بزرگوار را در زمان حيات و مماتش زيارت كرده‌اند، قابل احصاء نيست. اين مطلب به خوبی جواز و استحباب زيارت قبور - را كه وهابيت آن را شرك آلود مى‌دانند - در بين فرق اسلامی روشن مى‌كند. از ديگر مشاهد و بقاع متبرکه مى‌توان به مشهد يحيي بن قاسم از نوادگان امام جعفر صادق(ع) و مشهد قاسم الطيب فرزند امام محمد باقر(ع) و نيز سيده سكينه دختر امام زين‌العابدين(ع) و سيده آمنه دختر امام موسي كاظم(ع) اشاره نمود. مشاهد اين بزرگواران دارای شهرت بوده و مناقب و كراماتي آنها معروف است و درباره آنها با عظمت ياد شده و چنين مي‌آورد كه: "قبره معروف بإجابة الدعاء". علماي شيعه و سني نيز در اين اماكن مقدس مدفون هستند.

در ترجمه احوال اشخاص، نكات اصلي؛ همچون تاريخ ولادت و وفات، تحصيلات، مشايخ، تأليفات ذكر شده است. اغراق و مبالغه درباره شرح حال آنها نيز به تبعيت از مصادر كتاب در آن راه يافته است. ويژگى‌هاي مكان و غالب به اتفاق علمايي كه از آنها نام برده شده، از علماي اهل سنت هستند و از علماي برجسته شيعه نام برده نشده است و لذا به عنوان منبع مزارات علماي شيعي نمى‌تواند مورد استفاده قرار گيرد. تنها در بخش مشاهد و بقاع متبرکه قابل استفاده است.

در مواردي كه نويسنده نسبت به مطلب شبهه‌اي دارد و يا آن كه آن را صحيح نمى‌داند، به دو صورت عمل مي‌كند. گاه در متن تذكر مي‌دهد و گاه نيز در پاورقیبه آن اشاره مى‌كند.

در آخر كتاب، بخشي چند صفحه‌اي كه از نسخه‌اي چاپي در مصر اخذ شده است و مزارات تعدادي از علما را با ذكر مكان افزوده است، ديده مى‌شود.

وضعيت

پاورقی كتاب به قلم نويسنده مى‌باشد. تنها فهرست مطالب در پايان كتاب ديده مى‌شود.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب