ازهری، خالد بن عبدالله

نام	ازهری، خالد بن عبدالله
نام‌های دیگر
نام پدر	عبدالله
متولد	838
محل تولد	جرجا در صعید مصر
رحلت	905 ‌‎ق
اساتید	يعيش مغربى، داوود مالكى، سنهورى، حصنى، شمنى و سخاوى
برخی آثار	شرح التصريح علی التوضيح ابن مالك في النحو و الصرف للشيخ ابي‌محمد بن عبدالله بن يوسف بن هشام الانصاري موصل الطلاب إلی قواعد الإعراب لإبن هشام الأنصاري المصري
کد مؤلف	AUTHORCODE7741AUTHORCODE

ابووليد زين‌الدين خالد بن عبدالله بن ابى‌بكر (838 هجری قمری / 1434 میلادی - 905 هجری قمری / 1499 میلادی)، فقیه شافعی که به وقاد معروف می‎باشد و متخصص در علوم منطق، بلاغت، نحو و لغت است.

ولادت

ایشان در سال 838ق / 1434م متولد شد. نسب وى به ابومنصور ازهرى صاحب «تهذيب اللغة» مى‌رسد. در جرجه (جرجا) واقع در صعيد مصر، به دنيا آمد و نسبت جرجى (جرجاوى) او از همين جاست.

ازهرى در كودكى همراه خانواده‌اش به قاهره رفت و همان جا پرورش يافت.

تحصیلات

در آغاز، قرائت قرآن آموخت و کتاب‌هاى «العمدة» و «مختصر» ابوشجاع را فراگرفت و سپس وارد الأزهر شد و در آنجا به تكميل دانش خویش و فراگيرى علومى چون معانى و بيان، صرف و نحو، منطق و اصول فقه پرداخت و از استادانى چون يعيش مغربى، داوود مالكى، سنهورى، حصنى، شمنى و سخاوى دانش آموخت. اما بنابر روايتى كه ابن عماد نقل كرده است، وى در آغاز، خادم الأزهر بود و در 36 سالگى، در پى تحولى روحانى به تحصيل علم روى آورد. وى علت اصلى اين حال را، ناسزاى یکى از طلاب الأزهر مى‌داند كه سخت بر وى گران آمده بود. ازهرى پس از فراگيرى علم به تدريس پرداخت و دانش‌دوستان بسيارى به مجالس درس وى راه يافتند و نام او بر سر زبان‌ها افتاد. برخى او را هم‌پايه جلال‌الدين سيوطى و عبدالرحمان جامى شمرده‌اند و حتى از برخى جهات، برتر از آن دو دانسته‌اند.

وى در روزگار خود، از نحویان بزرگ بشمار مى‌رفت و در منابع، از وى ستايش بسيار شده است. بااين‌همه، او نيز همچون ديگر نحویان آن عصر كه سخن تازه‌اى نداشتند، به شرح يا تلخيص آثار ديگران مى‌پرداخت؛ ازاين‌رو کتاب‌هاى وى همه در شرح آثار نحویان ديگر چون ابن مالك و ابن هشام است. شيوه وى در شرح آثار نحویان و استناد به منابع نحوى، مبتنى بر اختصار و ايجاز است؛ به‌گونه‌اى كه اين ايجاز، خود گاه مخل معنى و مايه ابهام شده است. ازاين‌رو برخى از منتقدان، وى را شارحى ناموفق دانسته و شروح او را سست و پرخلل شمرده‌اند. به‌علاوه در شناخت او از لغت و ادب عرب نيز ترديد كرده‌اند و مثلاًبه شرح او بر قصيده «برده» خرده‌هايى گرفته‌اند.

وفات

ازهری در پایان عمر به سفر حج رفت و در در بازگشت، در محلى به نام بركة الحاج، در روز چهاردهم محرم در 905 هجری قمری و در سن شصت و هفت سالگی از دنیا رفت.

آثار

الألغاز النحویة؛
التصريح بمضمون التوضيح يا التصريح في شرح التوضيح (شرح مبسوطى است شامل سه هزار بيت بر کتاب «أوضح المسالك إلى ألفية ابن مالك» از ابن هشام)؛
تمرين الطلاب في صناعة الإعراب؛
الحواشي الأزهرية في حل ألفاظ المقدمة الجزرية (شرح مقدمه ابن جزرى در تجوید)؛
الزبدة في شرح قصيدة البردة؛
شرح الآجرومية (شرح «المقدمة الآجرومية» صنهاجى در نحو)؛
شرح المقدمة الأزهرية (شرح «المقدمة الأزهرية في علم العربية» كه اثر خود مؤلف است)؛
المقدمة الأزهرية في علم العربية؛
موصل الطلاب إلى قواعد الإعراب (شرح کتاب «الإعراب عن قواعد الإعراب» اثر ابن هشام)؛
إعراب الكافية؛
بلوغ الأمل في فن الزجل؛
تفسير آية «فلا أقسم بمواقع النجوم» ؛
تقييد في الحمد و الشكر؛
الثمار اليوانع في الأصول؛
شرح العوامل المائة؛
القول السامي على كلام ملاعبدالرحمان الجامي» منسوب به اوست)^[۱].