نظرات معاصرة في القرآن الكريم

‏ نظرات معاصرة في القرآن الكريم‏ نوشته محمد حسین علی صغیر، جزء ششم از مجموعه موسوعة الدراسات القرآنية است. این کتاب، مجموعه‌ای از سخنرانی‌های مؤلف است که در آن به نظریات جدید علوم قرآنی اشاره شده است؛ موضوعاتی چون: ویژگی‌های اعجاز در قرآن کریم، بعد جهانی قرآن کریم، جایگاه مکتب کوفه در تفسیر قرآن کریم، تأثیر قرآن در محافظت از اصالت لغت عرب، روش روان‌شناختی برای مبارزه با جرم و جنایت در قرآن کریم، تحریم شرب خمر در قرآن کریم و هدف از خلقت انسان و رسالت آسمان‌ها.

‏نظرات معاصرة في القرآن الكريم
پدیدآوران	صغير، محمدحسین علي (نويسنده)
ناشر	دار المؤرخ العربي
مکان نشر	لبنان - بيروت
چاپ	1
موضوع	قرآن - بررسی و شناخت قرآن - علوم قرآنی قرآن - مقاله‌ها و خطابه‌ها
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏65‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏7‎‏ن‎‏6
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب دارای یک مقدمه‌ و هفت بخش است؛ در ذیل هرکدام از بخش‌ها، مباحث مرتبط با آن به همراه نظرات لغت شناسان، دانشمندان علوم قرآنی و مفسرین ارائه شده است.

نویسنده در ابتدای هر بخش زمان و مکان سخنرانی را قید نموده است.

گزارش محتوا

نویسنده در فصل اول، پیرامون ویژگی‌های اعجاز قرآن کریم سخن به میان آورده و مفهوم اصطلاحی اعجاز را به خرق قوانین طبیعی و تغییر در نظام ثابت جهان معرفی می‌کند. او می‌گوید: نظام ثابت همان اصول و قوانین پایداری است که در زندگی بشر جریان دارد و معجزه امری تحول برانگیز است که مغایرت با نظم جهانی و معادلات موجود دارد. قرآن کریم در مثال‌هایی به این نظام ثابت و تحول در این نظام اشاره کرده است، ازجمله آن کیفیت خلقت انسان است. خداوند که در قرآن، خلقت انسان را مطابق قوانین طبیعی از زوجین می‌داند و می‌فرماید: «سُبْحٰانَ‌ الَّذِي خَلَقَ‌ الْأَزْوٰاجَ‌ كُلَّهٰا مِمّٰا تُنْبِتُ‌ الْأَرْضُ‌ وَ مِنْ‌ أَنْفُسِهِمْ‌ وَ مِمّٰا لاٰ يَعْلَمُون»(یس: 36)؛ پاک و منزه [از هر عیب و نقصی] آنکه همه زوج‌ها را آفرید ازآنچه زمین می‌رویاند و از وجود خودشان و از آنچه نمی‌دانند؛ و در جایی دیگر تحول در این نظام را این‌گونه بیان می‌کند: «إِنَّ‌ مَثَلَ‌ عِيسىٰ‌ عِنْدَ اللّٰهِ‌ كَمَثَلِ‌ آدَمَ‌ خَلَقَهُ‌ مِنْ‌ تُرٰابٍ‌ ثُمَّ‌ قٰالَ‌ لَهُ‌ كُنْ‌ فَيَكُون»(آل‌عمران: 59)؛ قطعاً داستان عیسی نزد خدا [از نظر چگونگی آفرینش] مانند داستان آدم است که پیکر او را از خاک آفرید، سپس به او فرمود: [موجود زنده] باش؛ پس بی‌درنگ [موجود زنده] شد.

در ادامه به ویژگی‌های قرآن نسبت به سایر معجزات انبیاء اشاره می‌کند که از جمله آن‌ها موقت بودن معجزات انبیاء و دائمی بودن معجزه نبی مکرم اسلام(ص) یعنی قرآن است که قرن‌هاست باقی‌مانده و ادامه دارد برای همیشه. سپس به انواع اعجاز در قرآن کریم اشاره می‌کند و هر یک را به‌اجمال توضیح می‌دهد:

1. اعجاز غیبی و اخباری که قرآن کریم از وقایع آینده و قطعیت وقوع آن‌ها می‌دهد؛
2. اعجاز تشریعی که مشتمل بر آیات احکام و تبیین قوانین فقهی دقیق و موشکافانه در تمام عرصه‌ها و جنبه‌های زندگی بشر است؛
3. اعجاز علمی که دربردارنده نظریات دقیق علمی و تحقیقی در علوم مختلف است؛
4. اعجاز صوتی که درحروف مقطعه به چشم می‌خورد؛

‎# اعجاز عددی؛

1. اعجاز اجتماعی؛
2. اعجاز بیانی.

بخش دوم کتاب پیرامون بعد جهانی قرآن کریم است که در چهار محور به آن پرداخته شده است:

1. جهان‌شمولی اسلام مرهون جهان‌شمولی قرآن کریم است و قرآن پیام اسلام است؛ این برنامه‌ریزی جهانی که بدون شک متبلور از تمام آیات قرآن کریم است، حکایت از رسالت جهانی نبی مکرم اسلام(ص) را دارد.
2. منطق روشن در جهان‌شمولی قرآن، خود قرآن است؛ قرآن با خطاب قرار دادن همه مردم در فراگیری احکام الهی و پیروی از آن در شئون مختلف زندگی و دعوت به اخذ بهترین روش برای نجات بشر، جهانی بودن خود را ثابت نموده است. از نمونه‌های بارز آن می‌توان به آیه «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»(بقره: 21)؛ (ای مردم، بپرستید خدایی را که آفریننده شما و پیشینیان شماست، باشد که پارسا و منزّه شوید) اشاره کرد.
3. برنامه قرآن بر چارچوب رسیدن حداکثر منافع مادی و معنوی به انسان از زمان خلقت و ولادت او، در زمان حیات و معاش او،‌ در زمان وفات و دفن او، در زمان حشر و نشر او و عاقبت ابدی او؛ و این به معنای عنایت ویژه قرآن به تکامل انسان است و تأکید بر جهانی‌بودن قرآن دارد.
4. فرا مادی بودن دایره شمولیت اعجاز قرآن کریم به آنچه ماورای تصور انسان است. بر این مبنا خداوند می‌فرماید: «حَتَّي إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْني‏ وَ بَيْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرينُ» (زخرف: 38)؛ (و چنین کسی که سرگرم دنیا شود) تا وقتی‌که به‌سوی ما باز آید آنگاه با نهایت حسرت گوید: ای‌کاش میان من و تو (ای شیطان) فاصله‌ای به دوری مشرق و مغرب بود که تو بسیار هم‌نشین و یار بداندیشی بر من بودی؛ که در این آیه شریفه منظور از مشرق و مغرب به‌درستی مشخص نیست و نشانی از عجز بشر در فهم مطالب قرآن دارد.

در بخش سوم مؤلف پیرامون جایگاه مکتب کوفه در تفسیر قرآن کریم بحث به میان می‌آورد؛ این مکتب در کنار مکتب مکه مکرمه، مدینه منوره و بصره ازجمله مکاتب مهم و مؤثر در پیش برد تفسیر قرآن کریم محسوب می‌شود که در هفدهم هجری قمری تأسیس گردید و شخصیت‌های بزرگی در این علم پروش داد و تألیفات مهمی از ایشان حاصل گردید؛ ازجمله آن‌ها: صاحب تفسیر طبری شیعی، ابوجعفر محمد بن جرير طبری (متوفی 310ق)؛ نویسنده تفسیر شریف «جامع البيان في تفسير القرآن»، ابوجعفر محمد بن حسن طوسي(متوفی 460ق‌)؛ نویسنده تفسیر شریف «التبيان في تفسير القرآن»، ابوعلی، فضل بن حسن طبرسي(متوفی 548ق‌)، نویسنده تفسیر شریف: «مجمع‌البیان في تفسير القرآن».

در بخش چهارم کتاب به موضوع تأثیر قرآن در محافظت از اصالت لغت عرب پرداخته شده که آن را در سه محور مورد تبیین قرار می‌دهد.

1. پدیدار شده بهترین هنر و دانش ادبی همچون تفسیر و مجموعه علومی که در مجموعه علم تفسیر جای می‌گیرد و نیز پدیدار شدن مکاتب تفسیری متفاوت همچون مکتب مکه، مکتب مدینه و مکتب کوفه از علوم قرآن کریم که ازاین‌جهت روشی نو را در علم لغت عرب به وجود آورده است.
2. بروز ویژگی‌های خاص از جانب قرآن کریم در علم لغت، دلالت الفاظ، علم صرف تجدید پذیر و...
3. تأثیر شگرف قرآن کریم در حیات بلاغی علوم عربی و شاخ و برگ گرفتن این علم به‌واسطه معجزات بلاغی قرآن کریم.

مؤلف در بخش پنجم کتاب به موضوع روش روان‌شناختی قرآن کریم برای مبارزه با جرم و جنایت می‌پردازد؛ در ابتدا به مفهوم شناسی جرم پرداخته، جرم را آن چیزی معرفی می‌کند که شخص مجرم، علیه خود، خانواده، جامعه، وطن و یا قوم خویش مرتکب می‌شود. در ادامه نویسنده به تقسیم انواع جرم و تبیین مکافات جرائم و حکمت وضع هر یک از این جرائم از منظر قرآن کریم پرداخته است.

بخش ششم کتاب به موضوع تحریم شرب خمر در قرآن کریم اختصاص داده‌شده است. مؤلف پس از بیان مفهوم لغوی خمر، حکم فقهی حرمت خمر را به پشتوانه نصوص قرآنی و روایی مطرح می‌کند و اینکه در مقابل حکم قطعی حرمت خمر، هیچ اجتهادی برای تبدیل حکم آن به اباحه معنا ندارد و اجتهاد در مقابل نص است بی‌تردید مورد قبول نیست. در ادامه این بخش مؤلف به تحلیل آیات قرآن کریم پیرامون حرمت خمر و ذکر روایات مربوط به این بخش می‌پردازد.

نگارنده در بخش هفتم کتاب، پیرامون هدف از خلقت انسان و رسالت آسمان‌ها در قرآن کریم، سخن به میان آورده است؛ خلقت انسان را خلقتی متفاوت برمی‌شمارد که دارای دو بعد مختلف است: اول بعد اعجازی انسان و خلقت او از خاک و دوم بعد غیر اعجازی او در دایره تناسل و زوجیت و در ادامه به تشریح آیات قرآن کریم در مورد هدف از خلقت انسان و جهان پرداخته است.

وضعیت کتاب

در انتها کتاب، کتاب‌نامه ذکر شده است.

در پاورقی‌ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.