تاريخ مدينة صنعاء للرازي و كتاب الإختصاص للعرشاني
| تاريخ مدينة صنعاء للرازي و کتاب الإختصاص للعرشاني | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رازی، احمد بن عبدالله (نويسنده) عمری، حسین (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | ... الإختصاص للعرشانی |
| ناشر | دار الفکر |
| مکان نشر | دمشق - سوریه |
| سال نشر | 1409 ق |
| چاپ | 3 |
| موضوع | صنعا - تاریخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 248 /ص9ر2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاريخ مدينة صنعاء، تأليف أحمد بن عبدالله بن محمد رازى، معروف به رازى از علماى قرن پنجم هجرى است. اين كتاب به منزله دائرةالمعارفى است كه تنها به تاريخ صنعاء نپرداخته، بلكه از ساير ممالك عربى كه لازم دانسته و يا سياق خبر به آنجا رسيده، خبر داده است. اين كتاب از منابع معتبر در تاريخ صنعاست كه در كنار كتبي؛ مانند تاريخ بغداد خطيب بغدادى و تاريخ دمشق ابن عساكر از او ياد مى‌شود. كتاب با تحقيق دكتر حسين عبدالله العمرى منتشر شده است. در ذیل این کتاب، كتاب الإختصاص تأليف نظام‌الدین سری بن فضیل العرشانى (متوفى 626ق) را نيز آورده است.
ساختار
شيوه مؤلف بدين گونه است كه ابتدا اخبار و احاديث را نقل مى‌كند و سپس مشاهدات و معلومات خاصى را كه بر خبر تأكيد يا آن را نفى مى‌كند به آن مى‌افزايد. موضوعاتى كه در كتاب مطرح مى‌كند عبارت است از: پيشينه صنعاء و همچنين ابنيه آن، اشعار در رابطه با صنعاء، اخبار و آثار، تفسير آيات قرآن كريم، كلام پيامبر اكرم(ص) درباره اين شهر، وارد شدن عيسى بن مريم(ع) و مصلى قرار دادن آن، عالمان و محدثين و فضلاى آن، مساجد آن، اخبار تابعين و اصحاب.
گزارش محتوا
كتاب اول (تاريخ مدينه صنعاء):
صنعاء (شهر سام بن نوح) از شهرهایى است كه مؤلف در عظمت و مجد آن بسيار سخن رانده است. وى از همدانى چنين نقل مى‌كند:"يكى از بهشت‌ها نزد اكثر مردم"، بلكه در نظر او والاتر از آن است: "اگر كسى گفت كه شهرى پاكتر و نيكوتر از صنعاست او را تكذيب كن". او گاه بر اخبار و اساطير تأكيد مى‌كند و اعداد و ارقامى خيالى از ساكنان و خانه‌هاى صنعاء مى‌آورد؛ اما گاه نيز اعداد معقولى از وضعيت شهر در زمان خود و پيش از آن ارائه مى‌كند. در كتاب برخى اخبارى وجود دارد كه داراى ابهام و شبهه است. به عنوان مثال در حديث صفحه 90 با موضوع ورود حضرت عيسى به صنعاء و نماز گزاردن در مكانى كه نصارى آن را به عنوان كنيسه انتخاب كرده‌اند. همچنين اخبارى از كشتى نوح در صفحه 290، و قصه صالح در صفحه 311 و قوم لوط در صفحه 312 ذكر شده است كه با خرافه در هم آميخته‌اند.
در رابطه با صنعاء و يمن كتاب‌هاي ديگرى نيز وجود دارد؛ اما در آنها به تاريخ سياسى و ادارى و عمرانى و تمدنى اين بلاد توجه شده است و اما اين اثر به جنبه‌هاى عمومى اين شهرها؛ مانند ابنيه و مساجد اين شهر از اولين مسجد و مساجد پس از آن تا مسجدى كه اصفهانى در سال 407ق بنا شده است، توجه شده است. ديگر اينكه طبقه اول از علما، زهاد و محدثين را ذكر مى‌كند. از طاوس بن كيسان، فقيه يمانى مشهور گزارش مفصلى درباره اخبار او و رفعت درجه‌اش در علم و فقه و حديث آورده است.
در برخى از فقرات كتاب بعضى از حوادث سياسى با عباراتى مانند:"كان ذلك في زمن الأمير أسعد بن أبى يعفر..." يا "عند دخول الحضرمى الأعور صنعاء..." ذكر شده است كه بيانگر اهتمام نويسنده به علم و دانش است و حاكي از آن است كه او بنا نداشته كه از اميران و حكام چيزى نقل كند و تمام همتش بحث و درس و تأليف است.
كتاب دوم (كتاب الختصاص):
اين كتاب با وجود حجم كم مشتمل بر مطالب و اخبار موثقى درباره يمن است كه در كتاب تاريخ صنعاء نيامده است و العرشانى آنها را از مصادر معتبر گرد آورده است و در آن حوادث و ملاحظات محققین زمانش درباره تاريخ ادبى و سياسى و تمدنى يمن در قرن ششم و ابتداى قرن هفتم را نيز ذكر كرده است.
مطالبى كه نويسنده در كتابش آورده است، در عناوين ذيل خلاصه مى‌شود:
- ذكر مشاهدات و حوادث زمانش.
- مكاتبات پيامبر با نمايندگانش يمن.
- ساخت مسجد معاذ بن جبل.
- ساخت مسجد جامع در صنعاء.
وضعيت كتاب
محقق نسخه‌هاى متعدد را گردآورى كرده و با مقابله آنها اختلاف نسخه‌ها را در پاورقى ارائه كرده است. در پايان فهرست دو كتاب، جداگانه آمده است كه عبارت است از:1- آيات قرآن كريم 2- احاديث نبوى 3- اشعار 4- اعلام 5- اقوام 6- اماكن 7- كتب.
پس از آن نيز 1- مصادر و مراجع تحقيق و2- فهرست موضوعات كتاب‌ها به تفكيك ذكر شده است.
منابع مقاله
متن و مقدمه كتاب.