رحلة إلی رحاب الشريف الأكبر شريف مكة المكرمة
| رحلة إلی رحاب الشريف الأکبر شريف مکة المکرمة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بقاعی، محمد خیر (ترجمه و تحشیه) دیدییه، شارل (نويسنده) |
| ناشر | الدار العربية للموسوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1427 ق |
| چاپ | 2 |
| موضوع | عربستان - سیر و سیاحت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 207 /د9ر3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
رحلة إلی رحاب الشريف الأكبر شريف مكة المكرمة، تأليف شارل ديدييه فرانسوي است كه توسط محمد خيرالبقاعي به زبان عربى ترجمه شده است. اين سفرنامه در شناخت احوال حجاز در اوائل نيمه دوم از قرن 19 ميلادي دارای اهميت فراوان است.
ساختار
كتاب؛ مشتمل بر مقدمه مترجم، ناشر و سيزده فصل است. مترجم در مقدمه مطالب ارزشمندي در رابطه با شرح حال نويسنده و اهميت اثر و چگونگى ترجمه آورده است.
گزارش محتوا
ديدييه سفرش را در سال 1854م1270/ق از مصر آغاز نمود. در مقدمه ناشر آمده است كه ديدييه در راه بازگشت به سرزمينش عَبْر أثينا با مردي انگلیسی آشنا مى‌شود و سفر به جبل سيناء را به اتفاق او آغاز مي‌كند. از آن جا قرار سفر به حجاز و ملاقات با عبدالمطلب بن غالب(شريف مكه مكرمه) گذاشته مى‌شود.
ديدييه مسير سفرش را از قاهره به سويس، و جبل سيناء، دير سانت كاترين، شهر طور سپس از درياي سرخ و جده و طائف - كه در آن شريف مكه مكرمه عبدالمطلب بن غالب را ملاقات مى‌كند - گزارش مى‌دهد. سپس از ترك جده به ساكنين كرانه درياي سرخ خبر مى‌دهد. فصلي از سفرنامه به اضراف و وهابييين و تاريخ و گرايش آنها در دعوت به وهابيت اختصاص دارد. در فصل هفتم از اشخاصی كه در جده ملاقات كرده خصوصاً والي عثماني و خالد بن سعود و ديگران از نظاميان و تجار خبر مى‌دهد. در فصل دوازده، با نام «بعض التأملات» از سفرش و صدقش در نقل اخبار و و بعضي از اجتماعات اعراب و اتراك را نقل مى‌كند و مى‌گويد: «بعضي از امت عرب حق دارند كه مى‌خواهند از اتراك خلاصي يابند؛ همان گونه كه تمامي طوايف زير سلطه آنها، چنين هستند».
كتاب همچنين حاوي خاطرات ملاحظات شخصي ديدييه است كه روزانه در اثناء سفر به رشته تحرير درآورده است. سفرنامه واقعي است و مانند بعضي از سفرنامه‌ها خيالي نيست و به گفته خود: «سفر را بدون اضافات و هيچ مبالغه‌اي نقل كرده است»؛ اما اين بدان معنا نيست كه او هيچ لغزشي نداشته، بلكه همانند ساير سياحان غربی بعضاً دارای افكار و ديدگاه‌هاي خاصی است كه مورد پذيرش مسلمين نبوده و نيازمند تأمل است. از جمله اين موارد ديدگاه او درباره وهابيت است. او از محمد بن عبدالوهاب با عظمت ياد مى‌كند كه از فساد عقيده مسلمين محزون شده و دعوت به مبادي اصلي اسلام را آغاز كرده است. او نبي مكرم اسلام(ص) را انساني مانند ديگران دانسته و تقديس و توسل به وي را ناروا مى‌داند. او در ادامه عقايد وهابيت را برگرفته از قرآن معرفي مى‌كند و همانند يك اسلام شناس به نقد و بررسی اعتقادات اين فرقه ضالّه مى‌پردازد.
اين سفرنامه در شناخت احوال حجاز در اوائل نيمه دوم از قرن نوزدهم ميلادى دارای اهميت است. در كتبى كه از سفرنامه‌هاى جزيرةالعرب نام برده‌اند، به اين اثر مختصر اشاره‌اي شده كه نام آنها در مقدمه مترجم ذكر شده است. اهميت اين اثر بدين لحاظ است كه تصوير واضحي از حيات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در اين مقطع از تاريخ كه دارای منابع اندكي است، به دست مى‌دهد.
سفرنامه دارای معلومات جغرافیایی از اماكني كه ديدييه از آنها عبور كرده مى‌باشد. او اماكن، بازارها، رودها، چاه‌ها و درختان را توصيف نموده است. بر آداب، رسوم، لباس و مساكن مردم متمركز شده است به گونه‌اي كه جامعه‌شناسان و جغرافيدانان و ديگر دانشمندان از آن بهره‌ها خواهند گرفت.
ديدار با اشخاص طراز اول از ديگر بخش‌هاي قابل توجه است: خالد بن سعود، عبدالمطلب بن غالب و ديگر اشراف، همچنين كونسول فرانسه و بريتانيا در جده و والي عثماني احمد عزت پاشا یکی از رهبران ارتش ترك و نيز تجار هندي و اروپايي از جمله نام‌هايي است كه از آنها ياد شده است. خواننده در سفرنامه، تحلیلی روشمند و روان از شخصيت اين افراد - كه به لحاظ اخلاق و منش و جامعه متفاوت هستند - ارائه مى‌دهد.
استشهادات ديدييه كتب مقدس عهد قديم و جديد را خوانده است. او همچنين به اشعار و روايات ادبي لاتين و يونان و ادب فرانسه آگاهي داشته و كتاب‌هاي متفكرين و فلاسفه زمانش نيز واقف بوده است. از ادبيات عرب او بدون شك ترجمه هزار و يك شب را مطالعه كرده است. از سفرنامه‌ها به ويژه سفرنامه بوركهارت كه در صفحه 188 از آن نقل مى‌كند و سفرنامه تاميزييه را در مطالعات خود قرار داده است. او بر سفرنامه بوركهارت در بخشي كه درباره اشراف و وهابيين نوشته است، اعتماد كرده است كه مترجم به آنها در حاشيه كتاب اشاره كرده است.
از ديگر نكاتي كه توجه خواننده را به خود جلب مى‌كند، تنوع مصادر است كه نويسنده به بهترين وجه از آنها استفاده كرده و تنها به ملاحظات و برداشت‌هاي شخصي خود بسنده نكرده است.
ديدييه در جاهاي متعددي از كتاب تأكيد مى‌كند كه سفرنامه او دارای اهداف سیاسی نيست. خواننده در وهله اول ممكن است كه ادعای او را تصديق كند؛ اما زندگی اين مرد و اطلاعش بر حوادث مملكتي و اهتمامش به سياست، ارتباط قوي او با هويت مسيحيش، كراهت شديد نسبت به امپراتوري عثماني كه در برخی موارد به نژادپرستي تبديل مى‌شده است، برخلاف اين را نشان مى‌دهد.
او از حوادث مهمي؛ مانند انقلاب دوم فرانسه در دسامبر 1851م خبر مى‌دهد كه خود شاهد عيني اين انقلاب بوده است. او از جنگ بين تركيه و روسيه در بين سال‌هاي 1853 - 1856م خبر مى‌دهد. او ورود فرانسه و برتانيا به اين جنگ را برای تأمين مصالح تركيه و دور كردن روسيه از مناطق نفوذش مى‌داند. اين كه آيا ديدييه از سوي نابليون سوم امپراتوري فرانسه برای كشف منطقه حجاز مأمور بوده است يا نه؟ از سؤالاتي است كه پاسخ به آن را به محقيقين واگذار مى‌كند.
وضعيت
در ابتداي اثر دو مقدمه به قلم مترجم و ناشر آمده است. در پاورقیارزشمند مترجم نيز آدرس مطالب، توضيح برخی اصطلاحات و اعلام و اماكن آمده است. در انتهای اثر فهارس اعلام، اماكن، مصادر و مراجع و مطالب ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.