14 مقاله از کتاب طبائع الحيوان البحري و البري

14 مقاله از کتاب طبائع الحیوان البحری و البری
پدیدآوران	ارسطو(نویسنده) اصفهانی، محمدمهدی (مقدمه نویس) سالم، محمد سلیم (محقق)
ناشر	دانشگاه علوم پزشكی ايران، موسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1388 ش
چاپ	1
موضوع	جانور شناسی حیوانها - عادات و رفتار
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏QL‎‏ ‎‏50‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏5‎‏4

چهارده مقاله از طبائع الحيوان البحرى و البرى نگاشته حكيم و دانشمند نامدار و بزرگ يونان ارسطو است.

ارسطو پنج کتاب در حيوان‌شناسى نگاشته است: 1. تاريخ الحيوان، 2. عن اجزاء الحيوان،3. عن حركة الحيوان، 4. عن مسير الحيوان، 5. عن ولاد الحيوان. به مجموع اين پنج کتاب در نگاشته‌هايى كه دانشوران عرب نگاشته‌اند، مقاله چهاردهم از کتاب طبائع الحيوان البرى و البحرى اطلاق كرده‌اند. بنابراين اين اثر نه اثرى مستقل، بلكه مجموعه‌اى از پنج نگاشته ارسطوست.

چنان‌كه واضح است اين اثر در اصل به زبان يونانى بوده كه در دوران‌هاى اسلامى به عربى ترجمه شده است. درباره مترجم اين اثر نظر اكثر مورخين اين است كه يوحنا (يحيى) بن بطريق اين اثر را به عربى ترجمه نموده است.

ابن نديم مى‌گوید: «کتاب الحيوان را كه شامل نوزده مقاله است ابن بطريق از سريانى به عربى ترجمه نمود.» (فهرست ابن نديم، ص251) به اين مطلب بعضى ديگر نيز تصريح كرده‌اند.

البته با توجه به آنچه درباره خصوصيت مترجم مى‌گویند به نظر مى‌رسد اين ترجمه چندان دقيق و صحيح نباشد. ابن ابى اصيبعه درباره يحيى بن بطريق مى‌گوید: «وى با زبان عربى آن چنان كه شايسته است آشنا نبود و همين‌طور اطلاع چندانى از يونانى نداشت».

ساختار

اين اثر داراى چهارده بخش (فصل) است. محقق اثر کتاب را در سه بخش ارائه كرده است؛ بدين‌گونه كه در بالاى هر صفحه از کتاب متن اثر ذكر شده است. در ذيل آن اختلاف نسخ ارائه شده و در بخش سوم نيز توضيحات الفاظ و عبارات و نكاتى كه محقق لازم به ذكر دانسته ارائه شده است.

گزارش محتوا

اين اثر و بلكه همه آثارى كه از مكتب طبى يونان به دست ما رسيده است از چند جهت قابل توجه و اعتنا است.

اول: اين آثار بازگوكننده‌انديشه و مبانى علمى تمدن بزرگ قبل از اسلام است و از اين رو نكات جالب و سودمندى براى تحقيق در آن به چشم مى خورد.

دوم: آثار مكتب يونان گاه زيربناى مكاتب ديگر بوده‌اند؛ از اين‌رو شناخت خصائص مكاتب زير بنايى براى پايه‌ريزى مكتب جديد سودمند و بلكه ضرورى است.

سوم: وجه تاريخى اين آثار غيرقابل انكار است. اين خود ارثى است كه تمدن‌هاى كهن براى تمدنهاى بعد از خود به يادگار گذاشته‌اند.

البته اهميت اين آثار از جهت ديگرى نيز قابل اعتنا است و آن مربوط به ترجمه اين آثار از زبان‌هاى بيگانه به زبان عربى است. هرچند - چنان كه در بخش معرفى کتاب گفتيم - مترجم اين اثر در ترجمه کتاب چندان دقيق عمل نكرده است و از اين‌رو تا حدى اثر را از اعتبار انداخته است اما به هر حال آشنايى با نظريات بزرگان علم، خصوصاً كسى مثل ارسطو كارى سودمند و مفيد است.

توصيف معده و روده در ماهى‌ها و مارها و وجه شباهت و تفاوت آنها، كبد و مرى حيوانات و ارتباط مرى با طول عمر، بزاق و وظيفه آن در سرعت هضم غذا، ماساريقا يا روده‌بند و جايگاه وجود آن و وظايف آن، معرفى و خصوصيات جزئى و كلى بعضى از حيوانات و شيوه تنفس حيوانات، عناوین فصول مختلف کتاب است.

وضعيت کتاب

اين اثر با تحقيق خانم دكتر عزت محمد سليم سالم و با تذييلات سودمند ايشان توسط بخش دراسات يونانى و لاتينى دانشگاه الآداب قاهره در سال 1984م در 203 صفحه منتشر شده است.

محقق علاوه بر تصحيح متن کتاب، مقدمه‌اى نيز پيرامون زندگى و آثار ارسطو و نيز معرفى اين کتاب به رشته تحرير درآورده است.

حواشى اين اثر دو دسته است: دسته‌اى پيرامون اختلاف نسخ و بخشى ديگر حواشى توضيحى و تطبيق متن عربى با متن يونانى است.

تدوین و تنظيم فهرست اسامى حيوانات، فهرست اعلام و شهرها به زبان يونانى كار ديگرى است كه محقق اين اثر انجام داده است.

افست اين اثر را مؤسسه مطالعات تاريخ پزشكى، طب اسلامى و مكمل دانشگاه ايران با مقدمه‌اى كوتاه به قلم آقاى دكتر محمد مهدى اصفهانى پيرامون زندگانى مؤلف منتشرنموده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب