نظام الإرث في الشريعة الإسلامية الغراء
نظام الإرث في الشريعة الإسلامية الغراء، تقريرات درس خارج فقه آيت‌الله شيخ جعفر سبحانى است كه توسط شاگردش، حجت‌الاسلام، سيد رضا پيغمبرپور نوشته شده است. اين كتاب، تحليل مسئله ارث در فقه اماميّه و به زبان عربى است و در سال 1415ق، تكميل و منتشر شده است.
| نظام الارث فی الشریعه الاسلامیه الغراء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده) پیغمبر پور کاشانی، رضا (مقرر) |
| عنوان‌های دیگر | الاحوال الشخصیه |
| ناشر | موسسه امام صادق علیه‌السلام |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1415 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ارث (فقه) فقه جعفری - قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 197 /س2ن6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب، در قالب 15 عنوان كلى، با اين شرح، تنظيم شده است: مقدمات تحقيق(شامل مقدمه آیت‌الله سبحانى، مقدمه مؤلف و يك تمهيد)؛ موجبات ارث؛ موانع ارث؛ حجب؛ مقادير سهام؛ ميراث انساب؛ ميراث، به خاطر سبب؛ ميراث، به خاطر ولايت؛ ميراث بچه‌اى كه در موردش لعان واقع شده است؛ ميراث ولد الزنا؛ ميراث خنثى؛ ميراث غرق‌شدگان و كسانى كه زير آوار رفته‌اند؛ ميراث مجوسى، دو مسئله و خاتمه.
گزارش محتوا
نخست، آیت‌الله سبحانى، در مقدمه خويش، ارث را يكى از مهم‌ترين مسائل فقهى قلمداد نموده كه كتاب‌هاى بسيارى درباره‌ى آن از فقهاى قديم و حديث بر جاى مانده است. ايشان، درخواست شاگردانش را انگيزه تدريس اين مباحث معرفى كرده و متن كتاب شرايع را در باب ارث، متن درس خود اعلام نموده است، سپس مقرر، در مقدمه خود، به‌طور مختصر راجع به كار خويش و انگيزه انجام آن سخن گفته است.
تمهيد: در اين قسمت، پنج مطلب، در ارتباط با مسئله ارث بررسى شده است به اين شرح: معناى لغوى و اصطلاحى مواريث و فرائض؛ عنايت به آموختن مسائل ارث و اهميت آن در روايات؛ نظام ارث در زمان جاهليت؛ اختلاف اصحاب پيامبر در فرائض و بررسى اين مطلب كه آيا زيد بن ثابت، نسبت به فرائض، از همه اصحاب پيامبر داناتر بوده است، چنان‌كه در روايات اهل سنت وارد شده است؟.
موجبات ارث
موجبات ارث، به دو بخش سبب و نسب تقسيم مى‌گردند، چنان‌كه گفته شده:
| الارث فى الشرع بأمرين وجب | بالنسب الثابت شرعاً و سبب |
در ادامه، معناى نسب و مراتب سه‌گانه آن بيان شده است كه چكيده آن چنين است: نسب، عبارت است از متصل شدن به يك‌ديگر به واسطه ولادت، با منتهى شدن يكى، به ديگرى يا هر دو، به نفر سومى. مراتب نسب عبارت است از: 1. پدر و مادر و فرزندان. 2. پدربزرگ، مادربزرگ، برادران و خواهران و فرزندان ايشان. 3. عموها، عمه‌ها، خاله‌ها و دايى‌ها.
موانع ارث
معروف اين است كه سه مانع براى ارث وجود دارد: 1. كفر. 2. قتل. 3. رق. در مورد كفر، سه مسئله مطرح است: 1. تمام اقسام كفر، مانع ارث است. 2. مسلمان، از كافر ارث مى‌برد. 3. مسلمان، حاجب كافر واقع مى‌شود.
دلايل حجب و دلايل عدم حجب و فروع مربوط به برخى از مباحث پيشين، در ادامه اين بحث مورد بررسى واقع شده است.
دومين عامل منع ارث، قتل است كه در واقع نوعى تأديب سياسى مى‌باشد و هدف از محروميّت قاتل از ارث، توجه به احترام دماء مى‌باشد. مسئله، در مورد قتل عمدى محرز است، ولى در مورد قتل خطايى اختلاف شده؛ عده‌اى، قائل به ارث بردن قاتل خطايى و عده‌اى، قائل به محروميتش هستند و برخى معتقدند كه از ديه ارث نمى‌برد، ولى از ما بقى تركه ارث مى‌برد.
الحاق يا عدم الحاق قتل شبه عمد به قتل خطايى يا عمدى، بحث از تسبيب و مباشرت در قتل، در ادامه اين مبحث مطرح شده است.
چون در زمان ما مسائل عبدو مولا مبتلابه نيست، سومين مانع ارث كه رقيّت است، مورد بحث واقع نمى‌شود.
حجب
حجب، بر دوگونه است: 1. حجب حرمان كه به معنى محروميت از كل ارث است. 2. حجب نقصان كه به معنى محروميت از يك بخش ارث مى‌باشد.
مقادير سهام و كيفيت اجتماع آنها
در اين مبحث، اول، سهامى كه در قرآن آمده است، ذكر شده و در شش بخش تقسيم‌بندى شده است: نصف كه در سه جا معنا پيدا مى‌كند، يك چهارم كه در دو مورد اتفاق مى‌افتد، يك هشتم كه آن نيز در دو صورت امكان مى‌يابد، دو ثلث كه آن نيز دو موضع دارد، يك سوم كه دو مورد دارد و يك ششم كه در سه حالت مى‌تواند اتفاق بيفتد.
در ادامه اين بحث، مسئله عصبه و عول مطرح شده است.
ميراث انساب، ميراث به واسطه سبب و ميراث به واسطه ولاء از جمله ديگر عناوين كلى است كه در سه مقصد پشت سر هم تبيين شده است. ميراث انساب، در سه مرتبه‌اى است كه قبلاً ذكر شد. ميراث به واسطه سبب، در پنج مسئله مطرح شده(ارث زوجين، نصيب زوجه، اشتباه شدن مطلّقه با زوجه، ارث صبيّه از زوج خود و محروميت زوجه از بعضى از تركه) و در پايان بحث نكاح مريض به ميان آمده است. مقصد سوم كه ميراث بالولاء است، در سه مرتبه‌ى ولاى عتق، ولاى ضمان جريره و ولاى امامت بحث شده است.
ميراث ولد الملاعنة
بچه‌اى كه پدر، وى را از خود نفى كرده و لعان در مورد وى واقع شده، آيا ارثى از آن مرد مى‌برد يا نه؟ اين، مسئله‌اى است كه در اين بخش، بحث شده و حكم آن، بر طبق قاعده‌ى اوليّه و روايات بررسى شده است.
ميراث ولد الزنا، ميراث خنثى، ميراث كسانى كه با هم غرق شده‌اند يا زير آوا رفته‌اند، ميراث مجوس، دو مسئله(يكى، در مورد حكم ارث مسلمان به واسطه نسب و سبب فاسد و ديگرى، اينكه آيا مرگ قبل از دخول، نصف كننده مهر است يا خير؟) و خاتمه(در مورد محاسبات خاص رياضى، در مسئله تقسيم ارث)، از ديگر عناوين كلى اين كتاب مى‌باشد.