معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع
| معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بکری، عبدالله بن عبدالعزیز (نويسنده) سقا، مصطفی (محقق) |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1403 ق |
| چاپ | 3 |
| موضوع | زبان عربی - تاریخ شهرها و شهرستانها - عربستان - متون قدیم تا قرن 14ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | DS 248 /ب8م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع، اثر عبدالله بن عبدالعزيز بكرى به زبان عربى است كه به ترتيب حروف هجا تنظيم شده است و شامل 784 باب است و هر يك در 28 حرف طبق حروف الفباى عربى ضرب شده‌اند. در اين كتاب‌حديث‌ها و اخبار، تاريخ‌ها و اشعار، منازل و سرزمين‌ها، قريه‌ها و شهرها، كوه‌ها و آثار(قديم)، آبها، چاه‌ها و شنزارها معرفى شده و به صورت الفبايى مرتب گشته‌اند. وى، اثر خود را در بعضى موارد با رواياتى از عرّام بن أصبغ سلمى اعرابى مرتبط ساخته است. چنين به نظر مى‌رسد كه ابوعبيد آثار برجسته‌اى از اينگونه را كه حدود دو قرن پيش از او پديد آمده بود، نمى‌شناخته است. اين اثر نخستين معجمى است كه تاكنون به دست آمده است. با اين وصف نمى‌توان آن رانخستين معجم و ابوعبيد را نخستين نويسندۀ معجم جغرافيايى به شمار آورد. شايد او نخستين كسى بوده كه معجم خود را به صورت الفبايى ارائه كرده است. وى بدين‌وسيله سنت كهن جغرافى‌نويسى به روش الفبايى(معجم) متعلق به قرن 2 و 3ق را احيا كرد، حال آنكه طى دو قرن قبل از خلق اثربكرى، هيچ اثر بزرگى در اين زمينه انتشار نيافته بود. معجم بكرى همانند آثار آگاهان پيشين عربستان در دوران گذشته نه تنها اثرى جغرافيايى، بلكه اثرى زبان‌شناسى نيز هست كه بيشتر مربوط به سرزمين عربستان و بلاد اسلامى است. در اين كتاب عمدتاً به آن دسته از نام‌هاى جغرافيايى كه در قرآن و احاديث آمده و نيز به اشعار و داستان‌هاى گذشته از طريق نقل قول‌ها توجه شده است. كتاب‌داراى مقدمه طويلى است كه در آنها جزيرة العرب و نواحى مختلف آن، حجاز، تهامه، يمن و نيز از قبايل عرب ساكن آن نواحى و نقل و انتقال آنها بحث شده است. خاورشناسان سده 19م براى معجم ارزشى بسزا قائل شدند و بعضى چون «دوزى» آن را در نوع خود اثرى بى‌همتا ناميدند.
ويژگى‌ها
كراچكوفسكى معتقد است كه اين كتاب بارى كسانى كه به تحقيق دربارۀ تاريخ، جغرافيا، شعر و ادب در روزگار قديم علاقمندند اثرى بسيار ارزشمند است. ولى اين نكته رانمى‌توان از نظر دور داشت كه اثر مزبور به‌ويژه مهمترين بخش آن به جزيرة العرب اختصاص‌دارد. ويژگى ديگر اين اثر آنست كه نخستين معجم الفبايى است كه تاكنون به‌دست آمده است.
مهمترين ويژگى اين كتاب ضبط و ثبت دقيق واژه‌ها و نام‌هاست. وى در مقدمه كتاب به‌اين نكته اشاره مى‌كند و مى‌نويسد كه در صدد برآمده آشفتگى و تشويش موجود در آنها را برطرف ساخته و هر يك از آنها را در جاى معين و به‌صورت روشن بياورد تا جاى شبهه و تحريفى باقى نماند. عيب اين معجم در اينست كه كلمات را فقط طبق حروف اصلى اول و دوم آنها مرتب ساخته و به ترتيب ساير حروف توجه نكرده است. (اما اين مشكل در نسخه حاضردر برنامه توسط محقق بر طرف شده و كلمات به‌ترتيب حروف با توجه به صورت كلمه، نه جوهرو مادۀ آن، مرتب گشته است).
نسخه حاضر در 4 جلد (دو مجلد) با تحقيق و ضبط آقاى مصطفى السّقا در قطع وزيرى با جلد گالينگور مجموعا در 1625 صفحه براى بار سوم در سال 1403 ه-1983م توسط انتشارات «عالم الكتب» بيروت منتشر شده است.
منابع مقاله
1-دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد پنجم: مدخل: ابوعبيد بكري، مقاله: عنايت اللّه رضا
2-مقدمه محقق مصطفى السّقا