الإحاطة في أخبار غرناطة

الإحاطة في أخبار غرناطة يا تاريخ غرناطة، از مهم‌ترين آثار محمد بن عبدالله بن خطيب سلمانى مشهور به ابن‌خطيب (713- 776ق) است. اين اثر گونه‌اى دائرةالمعارف مربوط به غرناطه در تمام دوره اسلامى تا زمان مؤلف و از مهم‌ترين مراجع تاريخ اندلس شمرده مى‌شود كه به زبان عربى نوشته و توسط يوسف على طويل تحقيق شده است.

الإحاطة في أخبار غرناطة
پدیدآوران	ابن خطیب، محمد بن عبدالله (نويسنده) طویل، یوسف علی (شارح)
ناشر	دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1424 ‌‎ق
چاپ	1
موضوع	اندلس - تاریخ گرانادا (پادشاهی) - تاریخ گرانادا (پادشاهی) - سرگذشت‌نامه گرانادا (شهر)
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏DP‎‏ ‎‏115‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏3
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نويسنده در مقدمه كتاب انگيزه نگارش اين اثر را -همانند ساير مورخينى كه به نگارش تاريخ وطن خود اقدام كرده‌اند- دوست داشتن وطنش دانسته است

ساختار

كتاب مشتمل بر مقدمه محقق در معرفى آثار نويسنده، مقدمه مؤلف و متن اثر است كه در دو قسمت تأليف شده است: قسمت اول حاوى آگاهى‌هاى جغرافيايى و اماكن غرناطه و قسمت دوم مربوط به معرفى رجال و تاريخ اين شهر به ترتيب حروف ابجد است.

گزارش محتوا

ابن‌خطيب غرناطى اديب، شاعر، وزير و مورخ اندلسى، چند اثر تاريخى مربوط به تاريخ سياسى - اجتماعى عصر خود در مغرب اسلامى نوشته است كه البته كتاب حاضر مشهورترين و مفصل‌ترين كتاب اوست. در اين اثر درباره سرگذشت رجال مغرب و نيز شاهان آنجا و در لابه‌لاى آن، حوادث عصر نويسنده نوشته و همچنين اطلاعات ارزش‌مندى درباره جغرافياى اندلس ارائه شده است.

الاحاطة شامل قسمت اعظم اطلاعات تاريخى و ادبى ابن خطيب است، اما به صورت كامل به دست ما نرسيده است. ابن خطيب در اين اثر بزرگ، مأخذ اطلاعات خود را به دست مى‌دهد و گذشته از كتاب‌هاى ديگر خود به بسيارى از مشاهدات و روابط شخصى و اسناد رسمى استناد مى‌كند.

وى پس از ذكر مقدمه‌اى مسجع به بيان انگيزه خود از نگارش اين اثر مى‌پردازد. عنوان كتاب گوياى محتواى آن مى‌باشد. وى درصدد برآمده كه تصويرى كامل و روشن از هر آنچه مرتبط با شهر غرناطه است ارائه دهد. در اين كتاب علاوه بر اوصاف و اخبار غرناطه و ياد كرد كوه‌ها، رودخانه‌ها و... شرح حال 493 شخصيت‌اندلسى از حكام، امراء، اعيان، واليان و... آمده است. اين كتاب طى مراحلى چند و به تدريج به صورت فعلى درآمده و در هر مرحله مؤلف به مراجعه به نوشته‌هاى خود به تنقيح آنها پرداخته و مطالبى بر آن افزوده است. يكى از آثار مهمّى كه ابن خطيب در نگارش اين اثر از آن بهره برده تاريخ ابى عبداللّه محمد بن جزى غرناطى است.

«الاحاطة» از مهمترين منابع اندلسى در موضوع تراجم و تاريخ به حساب مى‌آيد. زيرا اين كتاب از يك سو معجمى است كه به تراجم پرداخته و از ديگر سو يك اثرى تاريخى است؛ هرچند مباحث تراجم آن بيش از مباحث تاريخى‌اش مى‌باشد.

ابن خطيب بعد از مقدمه كتاب، قسمت اول را با فصلى درباره اسم شهر غرناطه آغاز نموده و توصيفى دقيق از جغرافياى اين شعر ارائه داده است. سپس تاريخ آن را از هنگامى كه عرب در ايام فتح نزول داشته‌اند تا زمان سلاطين بنى‌نصر ذكر نموده است. از روستاهاى آن نام برده و سيصد قريه را ذكر مى‌نمايد. سپس فصل دو را آغاز كرده و از سيره ساكنين غرناطه، اخلاق، احوال، انساب و... سخن به ميان آورده است. سپس اين بخش از كتاب را با ذكر حوادث غرناطه تا زمانى كه دارالامارة گرديد، ادامه داده است.

نويسنده سپس قسمت دوم مطالب كتاب را به ذكر شرح حال بزرگان، علما، شعرا و امراى غرناطه اختصاص داده و بخش عمده جلد اول و تمامى سه جلد ديگر كتاب را به اين موضوع مى‌پردازد.

وضعيت كتاب

ارجاعات، اختلاف نسخه‌ها، معناى الفاظ و توضيحات پاورقى به قلم محقق كتاب است. فهرست هر يك از جلدهاى كتاب در انتهاى آن و فهارس عامه مشتمل بر فهرست اعلام، كنى و القاب، كتب و تأليفات، اماكن و بقاع، اشعار و رجزها در انتهاى جلد چهارم آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. رحيم‌لو، يوسف، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، چاپ دوم، تهران، 1374.