نظام اخلاقی اسلام (حقانی)
نظام اخلاقى اسلام اثر حسين حقانى زنجانى، كتابى در موضوع علم اخلاق كه به زبان فارسى نوشته شده است.
| نظام اخلاقی اسلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حقانی، حسین (نويسنده) |
| ناشر | دفتر نشر فرهنگ اسلامی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1373 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اخلاق اسلامی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 247/8 /ح7ن6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب با مقدمه مشتمل بر يك مقدمه از مؤلف و متن است.
متن كتاب، فاقد هر گونه باب بندى يا فصل بندى است. مؤلف مطالب كتاب را در بيست و سه بخش (البته بدون ذكر نام بخش) بيان نموده است.
در بيان مباحث و مطالب كتاب، محور اصلى قرآن و روايات بوده است. آيات و روايات كامل ذكر شده است و پيرامون آن مقدارى شرح و توضيح داده شده است. هم چنين مؤلف، از اشعار و حكايات نيز استفاده نموده است.
گزارش محتوا
مطالب كتاب، تحليل و بررسى مسائل اخلاقى از ديدگاه قرآن، وحى و گفتار پيشوايان دين اسلام است. در حقيقت كتاب، مجموعه‌اى با ارزش از اخلاق عملى است كه در هر جامعه‌اى براى افراد لازم و ضرورى است.
مؤلف، در بيان مطالب، ابعاد و جهات مختلف مطلب را مورد بررسى قرار مى‌دهد. آيات و روايات فراوانى را در مورد آن مطالب بيان مى‌نمايد. و در مواردى در مورد جزييات آن مساله نيز شرح و توضيح مى‌دهد.
جهت آشنايى با مطالب و مباحث كتاب و هم چنين شيوه و روش كار مؤلف، خلاصه‌اى از برخى بخش‌ها و مباحث مورد بررسى قرار مى‌گيرد.
مؤلف، در ابتدا پيرامون علم اخلاق و فلسفه سخن مى‌گويد. علم اخلاق را يكى از شعب فلسفه مى-داند.
وى حكمت يا فلسفه اين چنين تقسيم بندى مى‌نمايد:
«در قديم حكمت و فلسفه به سه شاخه منشعب مى‌شد: حكمت نظرى، حكمت عملى و حكمت شعرى. حكمت نظرى شامل الهيات يا فلسفه اولى، رياضيات يا فلسفه وسطى، طبیعیات يا فلسفه سفلى بود. حكمت عملى مشتمل بر سياست مدن، تدبير منزل و اخلاق بود. و حكمت شعرى شامل فن خطابه و جدل و شعر بود».
بر طبق اين تقسيم بندى، مؤلف معيار شناخت مسائل اخلاقى، از مسائل غير اخلاقى را، شناخت معيارهاى حكمت نظرى و حكمت عملى مى‌داند و به همين دليل اين معيارهاى را به صورت اجمالى بررسى مى‌نمايد.
نويسنده، در ادامه بحث علم اخلاق را تعريف مى‌نمايد و معيار ارزيابى مسائل اخلاقى، موضوع علم اخلاق، هدف و فايده علم اخلاق و رابطه اخلاق و حقوق را بيان مى‌نمايد.
مؤلف، منابع علم اخلاق را كتاب خدا (قرآن)، سنت پيامبر خدا و خاندان پاكش و عقل و شهود و فطرت معرفى مى‌كند.
از جمله از بخش‌هايى كه مؤلف به صورت كامل و با بيان جزييات آن را مطرح نموده است بخش دوم است با عنوان «منافقين در فرهنگ انقلاب اسلامى».
نويسنده، در اين بخش نفاق را تعريف مى‌كند؛ انواع نفاق، انگيزه‌هاى نفاق، موارد نفاق، نشانه‌هاى نفاق از نظر قران و آثار مختلف نفاق را شرح مى‌دهد.
در پايان اين بخش، صفات منافقين از نظر قرآن، صفات منافقين در اخبار، صفات منافقين از نظر پيشوايان اسلام و صفات منافقين از ديدگاه حضرت على(ع) بيان مى‌گردد.
برخى از صفات ذكر شده از نظر پيشوايان دين:
«امام سجاد منافق را چنين توصيف مى‌نمايد: 1. ديگران را نهى مى‌كند ولى خود به آن عمل نمى-كند؛ 2. منافق ديگران را به انجام كارى امر مى‌كند، ولكن خود عامل به آن نيست؛ 3. هنگام خبر دادن دروغ مى‌گويد؛ منافق، اگر به تو وعده بدهد، به وعده خود وفا نكند. و...».
يكى از بخش‌هاى بسيار مهمى كه مؤلف بسيار مختصر و در چند صفحه نقل نموده است، بخش «سعايت، صفتى زشت و نكوهيده» است.
نويسنده اين بخش را در ادامه مبحث نمّامى و سخن چينى ذكر نموده است. وى در مورد اين صفت زشت و ناپسند چنين مى‌نويسد:
«يكى از وظايف و حقوق بزرگ هر مومنى نسبت به مومنى ديگر، حفظ آبرو و عرض او در ميان جامعه است. اسلام هرگز و به هيچ بهانه‌اى به فردى اجازه نمى‌دهد كه آبرو و حيثيت مومنى را لكه‌دار كند و شرف و عرض او را كه محصول چه بسا يك عمر زندگى در ميان مردم است به آسانى و فقط با يك جمله يا يك عمل به خطر بيندازد و از بين ببرد. با...».
در اين زمينه احاديثى از اهل بيت(ع) بيان مى‌گردد مانند اين سخن از پيامبر اسلام كه مى‌فرمايد:
«سعايت كننده از مردم در نزد مردم، به سبب رشد عقلى است».
آخرين مبحث كتاب، «فضيلت قرض از ديدگاه اسلام» است.
مؤلف، قرض را عقدى مستقل مى‌داند كه داراى آثار و احكام خاصى است. ابتدا قرض را تعريف مى‌كند و مورد نقد و بررسى قرار مى‌دهد.
سپس جايگاه قرض الحسنه در قرآن و اخبار را بيان مى‌نمايد و مسائل اسلامى را در باب قرض بيان مى‌كند. مؤلف، قرض را از نظر قرآن هم رديف نماز و روزه مى‌داند و براى شرح اين مطلب دو آيه از قرآن را ذكر نموده و شرح مى‌دهد.
عناوين برخى از مباحث كتاب عبارت است از:
آرزو و اميد از ديدگاه اسلام؛ زهد چيست، زاهد كيست؛ توكل از ديدگاه قرآن و اخبار؛ آفات زبان در اخبار و آيات؛ غيبت در قرآن مجيد؛ آزار مومن؛ معنى گناه در قرآن و احاديث.
مؤلف، در مقدمه، مطالبى مختصر پيرامون اخلاق نظرى و روش و شيوه بحث در اين كتاب، بيان مى‌نمايد.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب و موضوعات در ابتداى كتاب بيان شده است. در پايان فهرست تأليفات مؤلف ذكر شده است. منابع و فهرست آيات و روايات در پاورقى آورده شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.