سفرنامه جکسن، ايران در گذشته و حال
سفرنامه جكسن نوشته ابراهام ولنتاين ويليامز جكسن، ترجمه فارسى «ايران در گذشته و حال» به قلم منوچهر اميرى و فريدون بدره‌اى است و براى اين كه با نام كتاب ديگرى به همين نام اشتباه نشود با نام سفرنامه جكسن منتشر شده است. جكسن در اين اثر آميزه‌اى از تاريخ، سفرنامه و شرح خاطرات معمول، باستان‌شناسى، خطشناسى و مردم شناسى ارائه مى‌دهد كه اين ويژگى‌ها، اهميت كتاب مذكور را بيش از پيش ارتقا مى‌دهد. به تعبير خود نويسنده، اين سفر به انگيزه و هدف خاص تحقيق و پژوهش در آثار و بناهاى تاريخى و باستانى انجام گرفته است.
| سفرنامه جکسن، ايران در گذشته و حال | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | امیری، منوچهر (مترجم)
جکسون، آبراهام والنتاین ویلیامز (نويسنده) بدرهای، فریدون (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | ایران در گذشته و حال |
| ناشر | شرکت سهامی انتشارات خوارزمی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1369 ش |
| چاپ | 3 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب از 28 فصل و يا بخش تشكيل شده است؛ بخش اول عنوان «در سرزمين شير و خورشيد» و آخرين بخش نيز «از مازندران به درياى خزر» نام دارد كه حكايت از چگونگى ورود ايران از راه مسكو و خروج از همين راه را دارد. نويسنده شرح سفر خود به ايران را با مطالب تاريخى و باستان‌شناسى به هم آميخته و نكات مبهم و مهم تاريخى را به زبانى شيوا و در عين حال ساده و روشن بيان داشته است.
گزارش محتوا
مسافرت‌هاى جكسن با قطار، از مسكو شروع مى‌شود. وى اطلاعاتى در مورد مكان‌هايى كه از مسكو تا ايالت گرجستان روسيه مى‌بيند، ارائه مى‌دهد. در طول مسير به آثارى كه تداعى‌گر تاريخ گذشته هستند، توجه مى‌كند و در اين كار چنان تبحر و استادى از خود به خرج مى‌دهد كه خواننده شيفته بيان او مى‌گردد؛ مثلاً چهره‌هاى مردمى را كه مى‌بيند با اقوام تاريخى سكايى مقايسه مى‌كند و در هنگان توصيف شهر تفليس، دانستنى‌هاى تاريخى درباره آن ارائه مى‌دهد. به عنوان نمونه در قسمتى از توصيف اين شهر مى‌نويسد: «مى‌گويند كه شهرت اصلى اين شهر مديون امپراتورى گرجى آن موسوم به واختانگ گورگستان است كه در قرن پنجم ميلادى مى‌زيست و به اين شهر كه آب‌هاى گرم گوگردى دارد دل بسته بود».
وى در شهر تفليس از موزه اين شهر بازديد مى‌نمايد كه شرح كامل و جامع آن را در كتاب مى‌آورد و آشنايى تقريباً كاملى با موزه به خواننده مى‌دهد. موزه‌اى حدود يك قرن پيش در آن شهر؛ يعنى تفليس داير و فعال بوده است. از نكات قابل توجه اين بخش ملاقات نويسنده با فرقه يزيديان است. از اين فرقه و آداب مذهبى و باورهاى آن‌ها اطلاعاتى ارائه مى‌دهد كه جالب و خواندنى است.
در بخش بعد به توصيف سرزمين‌هاى روسيه مى‌پردازد و از كوه آرارات و شهر ايروان به عنوان پايتخت ارمنستان ياد مى‌كند و از آداب و سنن مردم و ديدنى‌هاى اين شهر توصيفى زيبا ارائه مى‌دهد.
بخش چهارم كتاب كه «سرزمين و تاريخ ايران و دلبستگى ما به آن سامان» نام دارد، با گفته‌هاى از كوروش كوچك هخامنشى در كتيبه نقش رستم آغاز مى‌شود: «دامنه شاهنشاهى پدرم به جاهايى مى‌رسد كه مردم نمى‌توانند، در آن زيست كنند. يك‌سو بيابان‌هاى سرد شمالى و سوى ديگر بيابان‌هاى سوزان جنوبى قرار دارد». در ادامه مى‌نويسند: «اين لاف را كه كوروش از سر غرور زده است، مى‌توان نكته به نكته و موبه‌مو راست پنداشت». در ادامه همين بخش مقايسه‌اى بين تغيير و تحول خط و زبان پارسى و انگليسى و تأثيرات اين دو زبان بر يكديگر، طى قرون متمادى، صورت داده و در مواردى از كلمات و اصطلاحات متأثر از يكديگر را به عنوان نمونه مورد تجزيه و تحليل قرار داده كه از نكات برجسته كتاب است.
در بخش پنجم، شرح مسافرت مؤلف از جلفا تا رسيدن به تبريز است. در اين قسمت ضمن شرح اتفاقات بين راه، به هنگام بازديد از شهر مرند به تاريخچه اين شهر مى‌پردازد و توضيحاتى مختصر و مفيد در رابطه با شهر و اهميت آن در طول تاريخ بيان مى‌دارد.
در بخش بعد كه «تبريز مقرّ وليعهد» نام دارد، ابتدا به تاريخچه شهر مى‌پردازد. سپس چشم‌انداز شهر و آداب و رسوم مردم را شرح مى‌دهد و در ادامه، بناهاى مهم تاريخى اين شهر از جمله ارگ عليشاهى و مسجد كبود را توصيف مى‌كند كه با وجود گذشت يك قرن از توصيف آن، بسيار جالب توجه است. پس از آن از بازار و مبادلات تجارى و واحدهاى پولى رايج و وضعيت كالاهاى تجارى آمريكا در اين بازار توضيحاتى ارائه مى‌دهد كه از خواندنى‌هاى كتاب است. نويسنده از آئين زردشت و كتاب مقدس اين آئين اطلاعات ذى‌قيمتى بدست مى‌دهد.
نويسنده به هنگام بازديد از تخت‌سليمان ابتدا تمام مشاهدات خود را شرح مى‌دهد و آنچه از تخت‌سليمان باقى مانده را، به بهترين وجه ممكن توصيف مى‌نمايد و از ويرانه بنا طرحى جالب و زيبا به چاپ رسانده كه از طرح‌هاى بسيار نادر و پرارزش آن محل تاريخى و باستانى است كه در حدود يك قرن پيش ترسيم شده است. در ادامه بررسى و مطالعه تاريخى محل، خواننده را به منابع قديمى‌تر؛ مانند معجم‌البلدان، مروج‌الذهب، تاريخ طبرى، المسالك و الممالك ارجاع مى‌دهد و از آن‌ها براى توصيف اين بنا سود و بهره مى‌گيرد.
همدان، شهرى با پيشينه 2700 ساله، از جاهاى است كه مورد توجه فراوان و خاص جكسن قرار گرفته است. وى وضعيت شهر را در هنگام بازديد به طور كلى شرح مى‌دهد و سپس به اهميت تاريخى آن مى‌پردازد. اين فصل از كتاب يكى از طولانى‌ترين فصول كتاب است و همين ويژگى نشان از اهميت اين شهر تاريخى از نظر مؤلف دارد.
در بخش سنگ‌نوشته‌هاى شاهان بزرگ هخامنشى، ابتدا مقدمه‌اى درباره مطالعات كتيبه‌ها و خطوط پارسى باستان (ميخى) مى‌نويسد. توصيفاتى كه از كوه بيستون و جزئيات كتيبه‌هاى آن ارائه مى‌دهد، شايد يكى از بهترين توصيفاتى است كه تاكنون بيان شده است. در ادامه اين بخش از تمام سنگ‌نوشته‌ها با ذكر ستون و سطور كتيبه يادداشت بردارى مى‌نمايد.
شهرهاى تاريخ متأخرتر، چون اصفهان كه در دوره صفويه از اهميت خاص و فوق‌العاده برخوردار بوده و شيراز و يزد به نحوى عالى در اين سفرنامه توصيف شده است. در مورد شيراز بيشتر به صحبت درباره شاعران و اشعار آن‌ها مى‌پردازد و براى آشنايى با زرتشتيان ساكن يزد و چگونگى انجام آداب و رسوم مذهبى آن‌ها به يزد مسافرت مى‌كند و در دو بخش به ملاقات‌هاى خود با بزرگان زرتشتى آنجا اشاره مى‌كند.
در قسمت‌هاى بعدى كتاب، بخشى كه به ويرانه تاريخى و باستانى مى‌پردازد، از اهميت بيشترى براى محققان برخوردار است؛ چرا كه شهر باستانى رگا از پيشينه چند هزار ساله برخوردار است و گاه به عنوان پايتخت، اهميت فوق‌العاده مى‌يافته كه در اين بخش به بحث و بررسى آن با استناد به گفته‌هاى مورخين بزرگ چون ابن‌حوقل و اصطخرى پرداخته است.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتدا و نقشه مسير سفر جكسن و فهرست اعلام در انتهاى اثر آمده است. از امتيازات برجسته كتاب حاضر، عكس‌هايى است كه يا خود نويسنده تهيه كرده و يا از دوستان خود دريافت داشته است؛ اين عكس‌ها در آخر هر چند فصل، با توجه به موضوعات آن آورده شده است. مترجمان كتاب در پانوشت صفحات توضيحات لازم و ضرورى و اشتباهاتى را كه نويسنده مرتكب شده تذكر داده‌اند. ذكر منابع و مآخذ در آخر هر فصل نيز از ديگر ويژگى‌هاى كتاب است.
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب
- سفرنامه جكسن و گذرى بر زندگى‌نامه و پژوهش‌هاى مؤلف آن، مجيد حاجى‌تبار، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، اسفند 1382 و فروردين 1383، شماره 77 و 78، صفحه 125-129