عرفان مثنوی

عرفان مثنوی، اثر ملا محسن فیض کاشانی (متوفی 1091ق) است که به کوشش و تصحیح مهدی انصاری، به چاپ رسیده است.

‏عرفان مثنوی
عرفان مثنوی
پدیدآورانمولوي، جلال‎‌الدين محمد بن محمد (شاعر)

انصاري قمي، مهدي (مصحح)

فيض کاشاني، محمد بن شاه مرتضي (تلخيص)
عنوان‌های دیگرمثنوي. برگزيده
ناشرامير کبير
مکان نشرايران - تهران
سال نشرمجلد1: 1379ش,
شابک964-00-0662-9
موضوعشعر فارسي - قرن 7ق.
زبانفارسي
تعداد جلد1
کد کنگره
‏‏PIR‎‏ ‎‏52‎‏99‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏12‎‏

یکى از آثار جاودان و گلچین‏شده فیض کاشانى که وى آن را پنج کتاب منتخب از کتاب‎هاى دانشمندان و عارفان و شعرا مى‏خواند، همین اثر ارزنده و عرفانى و انتخاب باسلیقه و ذوق و هنر خاص وى در مثنوى مولوى است[۱].

فیض ازآنجاکه خود شخصیتى علمى، دینى، فلسفى و عرفانى است و از شاگردان بنام ملاصدراى شیرازى می‌باشد و دریایى از ذوق سرشار و هنر در کتابت و شعر نغز و غزلیات و فهم و بینش عمیق است، نمی‎تواند آن‏چنان‎که جاهلان از کنار عالمان مى‎گذرند و فقط از علم، ساختمان مدارس و دانشگاه‎ها را می‌بینند، از عرفان عمیق و تفسیر آیات قرآن عاشق سوخته‏دل و راه‏یافته و دریاى مواج اسرارآمیز مثنوى شنا نکرده و ناشناخته بگذرد. این، شیوه رفتار دانش‏پژوهان فرهیخته نیست. فیض کاشانى براى تعالى بینش و کمال درک علمى خود به دیگران که چه مى‏اندیشند و چه خواهند گفت توجهى ندارد. او مى‎خواهد هرچه بیشتر بداند و بخواند و آگاهى یابد و راه به کمال و حقیقت ببرد؛ ازاین‏رو با دقت کامل شش دفتر مثنوى مولوى را غور و بررسى مى‎کند و به‎یقین بارها آن را مطالعه کرده، براى استفاده بیشتر دیگران به ذوق و سلیقه خود آن را گلچین مى‎کند[۲].

فیض هرچند این نوع برداشت و انتخاب از مثنوى را از استاد فیلسوف خود ملاصدرا که او نیز منتخب مثنوى‏ دارد فراگرفته است، اما او به‎ حقیقت عشق و شور و حال و هواى مولوى دست می‌یابد که به گلچین کتاب او اقدام مى‎کند. وى معتقد است این عرفان و شور از عشق به ولاى اهل‎بیت عصمت و طهارت(ع) مایه مى‎گیرد. اثر نور و حقیقت آیات قرآن و کلام رسول‎الله(ص) است که در شعر مولوى جان دمیده و چراغ سالکان گردیده است. فیض به‎خوبى مى‏داند، مولوى و امثال او همچون خود فیض چوب و چماق تکفیر و تهمت زمانه و اندیشه و مذهب و سیاست و حکومت، مردم دوران خود و گاهى بدنامى طول تاریخ را باید بپذیرد تا ضمن گفتن شتات، حقیقت را بیان کند[۳].

به نظر می‌آید فیض در این گلچین از کتاب مثنوى براى استفاده دیگران به نوعى تهذیب و انتخاب لب لباب با موضوعات و عناوین از پیش تعیین‎شده که بسیارى از آنها در مثنوى نیز دیده نمى‏شود، اقدام کرده است. بدین ترتیب که بسیارى از موارد متشتت و متفرق را به‎تناسب تحت یک عنوان جمع و برخى دیگر را با تناسبى مختلف ارائه مى‏دهد[۴].

در شناخت اثر پرارزش فیض همین بس که این گلچین کمتر شباهتى به منتخب‏نویسان از مثنوى دارد؛ زیرا گویا نویسنده، اشعار مثنوى را از نظم و ترتیب گذشته خود برهم ریخته و به ذوق و سلیقه و هنر خود با شعر مولوى دیوانى جدید از عرفان مثنوى ترتیب داده است[۵].

حتى به نظر مى‏رسد آنجا که شعر و وزن و قافیه را ثقیل و یا محدود به قصه و موردى خاص می‌بیند با سبک شاعر از نقاط دیگر مثنوى به اصلاح و یا تکمیل آن مى‏پردازد. البته فیض کاشانى در دیگر موارد تلخیص و منتخب‏نویسى نیز چنین شیوه‏اى را عالمانه و ماهرانه به‎کار گرفته است[۶].

تاریخ تألیف این منتخب چنان‎که در مقدمه کتاب آمده، «شد از آن تاریخ تألیفش غلب»، 1032ق، می‌باشد و فیض در 26 سالگى اقدام به این انتخاب نموده است[۷].

فهرست مطالب، در ابتدای کتاب آمده و در پاورقی‎ها، علاوه بر توضیح برخی واژگان متن و ذکر نام سوره و شماره آیات مذکور در متن[۸]، به اختلاف نسخ اشاره شده است[۹].

پانویس

  1. ر.ک: متن کتاب، ص42-‎43
  2. همان، ص43
  3. ر.ک: همان
  4. ر.ک: همان، ص43-‎44
  5. ر.ک: همان، ص44
  6. ر.ک: همان
  7. ر.ک: همان
  8. ر.ک: پاورقی، ص175
  9. ر.ک: همان، ص166

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها