جوابات المسائل الشامية الأولى
| الرسائل العشر (للحلی) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن فهد حلی، احمد بن محمد (نويسنده) رجایی، مهدی (محقق) |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1409 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 9ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 182/5 /الف2ر5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
جوابات المسائل الشامية الأولى، تألیف جمال‌الدين ابوالعباس احمد بن محمد بن فهد حلّى، معروف به ابن فهد حلی (م 841 ق) است که تحقیق آن توسط مهدی رجایی صورت گرفته و با اشراف سید محمود مرعشی، ضمن الرسائل العشر منتشر شده است.
نام‌هاى ديگر كتاب: المسائل الشامية في فقه الإماميّة و المسائل الشاميات
موضوع
اين كتاب شامل 204 مسألۀ فقهى است كه فقيه فاضل شيخ ظهير‌الدين محمد بن على بن حسام عينائى عاملى (زنده در 860 ق) از ابن فهد حلّى سؤال نموده است و جواب‌هاى او را شاگردش شيخ زين‌الدين على بن فضل هيكل حلّى به درخواست مؤلف بر اساس ترتيب كتاب‌هاى فقهى از طهارت تا ديات مرتب و گردآورى كرده است.
از آنجايى كه شيخ ظهير‌الدين از فضلا و بزرگان از فقهاى شام بوده و سؤال‌هاى وى دقيق و عالمانه طرح شده و گاهى نيز از مطالب كتاب‌هاى فقهى نيز سؤال شده است، جواب‌هاى ابن فهد نيز به همان گونه عالمانه و عميق است.
كتاب به سبك نيمه استدلالى نوشته شده كه گاهى با استناد به روايات يا اقوال فقها و اصول عمليّه آميخته است.
ابن هيكل در مقدمۀ كتاب دربارۀ گردآورى مسائل و جواب آنان مى‌نويسد:
فإنها قد اشتملت على فوائد جميلة و فرائد جليلة، لا توجد في غيرها من المطولات و لا المختصرات، فاحببت أن أصونها في دستور، ليكون أحفظ لها و أكثر للانتفاع بها.
مطالب
كتاب شامل دو دسته از سؤالات از شام است و از مسألۀ 178 به بعد در ص393 ابن هيكل حلّى اين گونه مى‌نويسد: و مما أفاده دام ظلّه على المسائل الواردة من ناحية الشام غير تلك المسائل التي قبلها.
تاريخ تأليف
در الذريعة دو تاريخ تأليف ذكر شده است، در ج 223/5 تاريخ گردآورى جواب‌ها را 834ق ذكر شده و در ج 126/16 تاريخ پايان آن سال 837 ذكر شده است.
نسخه‌ها
در الذريعة ج 223/5 به نسخۀ ابن هيكل حلّى در كتابخانۀ سيد حسن صدر در كاظميه و نسخۀ آستان قدس رضوى اشاره شده است.
در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه نيز به 4 نسخۀ خطى كتابخانه‌هاى مجلس شوراى اسلامى، دانشگاه تهران، آستان قدس رضوى و ملك در تهران اشاره شده است.
اين كتاب در ضمن كتاب «كلمات المحققين» در سال 1315 چاپ سنگى شده است. كتاب موجود از مقابله و تصحيح با نسخۀ آستان قدس رضوى چاپ شده است.
ويژگى‌ها
از آن جايى كه سؤالات فقهى عالمانه طرح شده است، كتاب از ارزش علمى خاصى برخوردار است. مؤلف در مواردى مثل مسائل 15، 18، 28، 29، 33، 53، 144 و غير آنها به روايات استناد نموده است.
در موارد ديگرى مثل مسائل 26، 47، 176، 186، 204 و غير آن به اقوال فقهاء استناد نموده است و گاهى مثل مسألۀ 176 در بحث كفارۀ قتل عمد اين گونه مى‌نويسد: قال في المبسوط تسقط، تبعه ابن إدريس، قال العلامة بل يجب في ماله، و تبعه فخر المحققين في الإيضاح و تردد المحقق.
از ديگر ويژگى‌هاى كتاب، طرح مباحث و ديدگاه‌هاى اقتصادى است. به عنوان نمونه در ص362 از خمس تعبير به عوض و جانشين زكات كرده است.
توجه مؤلف به وظايف فقيه در جامعۀ اسلامى از ديگر ويژگى‌هاى كتاب است، همچنان كه در كتاب «المحرر» تصرف و ولايت در تصرف بر خمس را مختص فقيه مى‌داند.