ثورة زيد بن علي

ثورة زيد بن علي
پدیدآوران	حسن، ناجي (نويسنده)
ناشر	الدار العربية للموسوعات
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 2000م , 1421ق
چاپ	1
موضوع	زيد بن علي بن الحسين، 79 - 122ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏56‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏5‎‏ث‎‏9*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ثورة زيد بن علي، اثر حسن ناجی، پژوهشی است پیرامون قیام زید بن علی و تأثیرات آن که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل، تنظیم شده است. نویسنده در ابتدا به بحث از عصر و دورانی که زید در آن می‌زیسته، پرداخته و سپس چگونگی ظهور نهضت زید بن علی و چگونگی دعوت و تشویق مردم به انقلاب توسط زید را تبیین نموده است. در پایان نیز تأثیر قیام زید بن علی، بر سیر حوادثی که در دوران اموی رخ داد و فرقه‌های زیدیه، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

نویسنده سعی فراوانی در استقصای منابع و مراجع مربوط به موضوع کتاب نموده و پس از دقت فراوان و اجتهاد در تحلیل و استنباط از آن‌ها، اقدام به تألیف اثر حاضر کرده است.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر، به اهمیت کتاب و شیوه نویسنده در تدوین آن، اشاره شده است

در مقدمه نویسنده، به این نکته اشاره گردیده است که فتره تاریخی که قیام زید بن علی در آن رخ داد، بخش مهمی از تاریخ عراق و شام می‌باشد که اثرات مهمی در تاریخ پس از خویش گذارده است، ولی نصوصی که مربوط به این تاریخ می‌باشد، غالبا دارای غموض است و همین غموض خاستگاه تضارب آرا بوده است، ولذا نقد و بررسی آن‌ها به‌منظور دستیابی به نتیجه‌ای صحیح در این رابطه، ضروری می‌نماید

نویسنده در فصل اول، به‌منظور بررسی صحیح و بهتر قیام زید بن علی، ابتدا به بحث از عصر و دورانی که زید در آن می‌زیسته، پرداخته است، ولذا به‌عنوان مقدمه بحث، مشکل و اختلافات اصلی موجود بین هاشمیون و امویون را بررسی نموده است

نویسنده معتقد است ظهور اسلام در خانواده بنی‌هاشم، سبب شهرت و تفوق ایشان گردید و این امر، باعث معارضه بنی‌امیه با دین جدید شد؛ زیرا دریافته بودند که موفقیت و گسترش این دین، به رفعت شأن رقیبشان خواهد انجامید، ولذا تضاد عمیقی میان بنی‌امیه و بنی‌هاشم، اتفاق افتاد

در ادامه، رابطه امویان و خلافت و چگونگی تصاحب آن توضیح داده شده و سپس، به چگونگی تولد و رشد زید بن علی، پرداخته شده است

در فصل دوم، به چگونگی ظهور نهضت زید بن علی، پرداخته شده است. نویسنده، مسئله احقیت اهل‌بیت(ع) نسبت به خلافت و عداوتی که از این مسئله میان علویون و بنی‌امیه به وجود آمده و تولد و رشد زید بن علی در مدینه و در چنین فضایی را دلیل بر مخالفت و طغیان وی بر ضد امویان دانسته است

صدقات الرسول(ص)، تهمت اخذ مال، زید در کوفه، تنش در عراق، کوفه در ابتدای کار زید، دولت اموی در عهد هشام و شخصیت هشام بن عبدالملک، از عناوین مطرح‌شده در این فصل می‌باشد

از جمله مباحث این فصل، بررسی شخصیت هشام بن عبدالملک می‌باشد. در مورد وی، اقوال مختلفی نقل شده و اختلافات زیادی بین مورخین در این زمینه وجود دارد که نویسنده، به آن‌ها اشاره کرده است. از جمله آنکه ابن قتیبه، وی را احزم بنی‌امیه دانسته و معتقد است که مردم در دوران او، در آرامش و امنیت زندگی می‌کردند. یعقوبی، او را بخیل، حسود و بسیار قسی‌القلب و به‌دور از رحمت و عطوفت دانسته است. در روایت طبری، وی مردی بسیار عاقل و به نقل از هیثم بن عدی، بسیار سیاستمدار دانسته شده است

چگونگی دعوت و تشویق مردم به انقلاب توسط زید بن علی، در فصل سوم مورد بحث قرار گرفته است. به عقیده نویسنده، واضح است که انقلاب و قیام زید بن علی بر ضد ظلم و جور حاکمان بنی‌امیه، ثمره یک اندیشه و خیال فردی نبوده که مخیله آن فرد، آن را به وی القا نموده باشد، بلکه این عمل، نتیجه عواملی بود که آن دوران، اقتضای آن را می‌نمود که از جمله آن‌ها برخورد و تصادم نزاعات دینی با تنش‌ها و نزاعات سیاسی می‌باشد

چگونگی دعوت به انقلاب در کوفه، گسترش دادن به دعوت، شب انقلاب، جنگ و قتال در کوچه‌های کوفه، رثای زید و چگونگی شکست قیام وی، از جمله مطالب مورد بحث در این فصل می‌باشد

قیام زید بن علی، تأثیرات مهمی در سیر حوادثی که در دوران اموی رخ داد، داشته است. نویسنده در فصل آخر، به بررسی این تأثیرات، پرداخته است

وی در این فصل، ابتدا اشاره‌ای به برخورد زید با دولت اموی داشته و سپس به بررسی تأثیرات قیام زید بر دولت عباسی و همچنین اثر آن بر عقیده و تفکرات شیعیان و زیدیه پرداخته است

مبنای تفکرات زیدیه پیرامون امامت زید بن علی، قول به امامت مفضول با وجود افضل، قیام و مبارزه با ائمه جور و عقیده زیدیه پیرامون توحید، صفات الله، عدل، وعد و وعید و منزلة بين المنزلتين، از جمله عناوین مطرح‌شده در این فصل می‌باشد در این فصل، همچنین به بحث و بررسی فرق زیدیه پرداخته شده است. این فرق عبارتند از: جارودیه، سلیمانیه، صالحیه و بتریه، قاسمیه، یعقوبیه، نعیمیه و مطرفیه

وضعیت کتاب

فهرست مطالب به‌همراه فهرست منابع مورد استفاده نویسنده، اعم از منابع خطی، چاپی، ترجمه‌ها و منابع لاتین، در انتهای کتاب آمده است. در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، برخی از کلمات و عبارات متن، توضیح داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.