مجموعة الأسئلة و الأجوبة

    از ویکی‌نور
    (تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
    ‏مجموعة الأسئلة و الأجوبة
    مجموعة الأسئلة و الأجوبة
    پدیدآوراننصر، حسين (نويسنده)
    عنوان‌های دیگرأسئلة البيروني و أجوبة إبن سينا و ردود البيروني عليه
    ناشردار بيبليون
    مکان نشرفرانسه - پاريس
    سال نشرمجلد1: 2010م,
    زبانعربي انگليسي
    تعداد جلد1
    کد کنگره

    مجموعة الأسئلة و الأجوبة، تألیف سید حسین نصر، مشتمل بر بررسی افکار و دیدگاه‎های ابن سینا و در ادامه طرح مجموعه سؤالات فلسفی از سوی ابوریحان بیرونی به‎همراه پاسخ ابن سینا به آنها و ردود بیرونی بر پاسخ ابن سیناست.

    ساختار

    در ابتدای کتاب، شرح حال، سیره، آثار و دیدگاه‎های فلسفی ابن سینا به‎عنوان مباحث مقدماتی مطرح شده است. سپس سؤال و جواب‎های بین ابوریحان و ابن سینا ذکر گردیده است.

    گزارش محتوا

    کتاب با ذکر پیشینه تفکرات ابن سینا آغاز شده است؛ اولین فیلسوف جهان اسلام شخصی با نام ایرانشهری بوده است که البته از این شخص جز نام او باقی نمانده است؛ همچنان‎که از او نوشته‎های کافی هم باقی نمانده که بتوان او را مؤسس فلسفه اسلامی نامید. فلسفه مشاء نیز که یکی از مکاتب برخاسته در عالم اسلام است، به دست ابویعقوب کندی معروف به فیسلوف عرب بروز یافت. ذکر شرح حال کندی و تأثیر او در فلسفه و نیز فارابی و آثارش از مباحث دیگر مطلع کتاب است. نویسنده همچنین محمد زکریای رازی را نیز از جمله اسلاف تفکرات ابن سینا دانسته است؛ اگرچه متأخرین بیشتر او را طبیب می‎دانند تا فیلسوف و از آثار فلسفی او هم جز اندکی باقی نمانده؛ برخلاف طب که «الحاوي» از اوست. ابوالحسن عامری (متوفی 381ق) نیز از جمله فلاسفه مهم بین فارابی و ابن سیناست که بین دین و فلسفه ارتباط برقرار نمود. ‎ظاهراً ملاصدرا عقیده‎اش در اتحاد عقل و عاقل و معقول را از او اقتباس کرده است. عقیده‎ای که سبب شد ابن سینا آشکارا عامری را رد کند. برخی منابع مانند عيون الأخبار ابن ابی‎اصیبعه سلسله نامه‎هایی که بین عامری و ابن سینا مکاتبه شده را ذکر کرده‎اند. از دیدگاه نویسنده این موضوع بعید است؛ چراکه ابن سینا به هنگام وفات عامری تنها یازده سالش بوده است[۱]‏.

    در ادامه مباحث، به زندگانی ابن سینا و تألیفات وی به‎اختصار اشاره شده است. در موضوع فلسفه، «شفاء» مفصل‎ترین موسوعه علمی شمرده می‎شود که یک انسان به‎تنهایی نوشته است. «نجات» خلاصه شفاء و رساله‎های بسیاری در موضوع منطق، علم نفس و... از آثار اوست[۲]‏.

    نصر پس از مباحث مقدماتی ابتدای کتاب، مباحث اصلی را با توضیح فلسفه وجود آغاز کرده است. اساس الهیات ابن سینا بر مبنای فلسفه وجود بنا شده است. حقیقت شیء متوقف بر وجود است و شناخت شیء در نهایت بر شناخت مرتبه او در سلسله وجود کلی مبتنی است که همه ویژگی‎ها و صفات او را مشخص می‎کند[۳]‏. ماهیت در ذهن، مستقل از وجود است، اما در عالم خارج ماهیت شیء و وجودش عین شیء هستند و هرکدام حقیقت خارجی مستقلی ندارند که از اجتماع آن دو، شیء ایجاد شود[۴]‏. جوهر به سه قسم عقل، نفس و جسم تقسیم می‎شود که مراتب مختلف وجود را تشکیل می‎دهند[۵]‏.

    بررسی افکار و آثار ابن سینا در علوم طبیعی، ریاضی و طب از دیگر مباحث کتاب است؛ به‎عنوان نمونه کتاب شفاء حکایت از همه‎جانبه بودن ابن سینا دارد؛ نه اینکه تنها فیلسوف باشد، بلکه مانند محققی در زمینه علوم طبیعی، فیزیکی و ریاضی است. او در ریاضیات و موسیقی نیز سهم بزرگی دارد[۶]‏.

    نویسنده، ابن سینا را عالم باتقوایی می‎داند که رنگ دینی نه‎تنها در تفاسیر قرآن او، بلکه در آثار فلسفی‎اش نیز جلوه دارد و تعالیم اسلامی و روح دینی در بسیاری از گفته‎های او الهام شده است. او نسبت به اتهام کفر که از جانب اهل ظاهر مانند متکلمین و فقهای افراطی به او نسبت داده می‎شد، بسیار حساس بود و در یک رباعی این انتساب را به‎شدت نفی کرده است[۷]‏.

    در بخش اصلی مباحث کتاب، هشت مسئله در موضوع طبیعیات از سوی بیرونی مطرح و از سوی ابن سینا پاسخ داده شده است.

    در آثار فلسفی، بحث از هریک از ادراکـات جـزئی، فـصل خاصی را در مباحث علم ‎النفس به‎ خـود‎ اخـتصاص‎ داده، اما بـحث اِبصار مورد توجه بیشتری قرار گرفته؛ چنان‎که در‎ تبیین چگونگی دیدن (کیفیّت ابصار) کتاب‎های مستقلّی نگاشته شده است. آن‎گونه که از سخنان مـتفکّران یـونان و روم بـر‎می‎آید‎، درباره‎ چگونگی‎ دیدن آرای گوناگونی وجود داشته ‎است. فارابی در کتـاب «الجـمع بين رأيي‎ الحكيمين»‎، در گزارش اختلاف آرا در این مسئله، می‎گوید: چگونگی ابصار از دیرزمان در یونان، بین افلاطونیان‎ و ارسطوئیان‎ مورد‎ اختلاف بوده است: گـفته‎اند: افـلاطون دیـدن را خروج شعاع از چشم و برخورد‎ آن‎ با‎ شیء مرئی دانسته، امـا ارسطو دیدن را انفعال چشم، یعنی انطباع صورت شیء مرئی‎ در‎ چشم‎، بشمار آورده است و ازآن‎پس، نزاع علمی میان آن دو گروه بـالا‎ گـرفته‎ اسـت. بدین‎سان، آنچه از آرای گوناگون‎ در‎ میان‎ فیلسوفان مسلمان شهرت یافته، دو دیـدگاه اسـت با نام‎های «خروج شعاع» و «انطباع». قائلان به‎ خروج‎ شعاع، باآنکه با یکدیگر اختلافاتی نیز داشـتند، در ایـن امـر هم‎داستان بودند‎ که‎ وقتی‎ به اشیاء می‎نگریم، از چشم، پرتوهایی خارج می‎شوند و بـا اشـیای دیـدنی برخورد می‎کنند و در نتیجه‎ رؤیت‎ انجام می‎گیرد. در مقابل، اصحاب انطباع بر این باور بودند کـه چـشم‎ در‎ دیـدن‎، همانند آینه عمل می‎کند؛ یعنی هرگاه شیئی رنگین و روشن در مقابل چشم قرار گیرد و مـیان‎ ایـن‎ دو‎، جسمی ‎شفّاف (هوا یا آب) واسطه باشد، صورتی (شبحی) از آن شیء در‎ عدسی‎ چشم (جلیدیّه) انطباع مـی‎یابد؛ بـه‎گـونه‎ای که اگر آینه نیز دارای قوّه باصره می‎بود، صورتی را‎ که‎ در آن انطباع می‎یافت، درک می‎کرد[۸]‏؛ لذا در کتاب حاضر با توجه به دو دیدگاه مشهور، سؤال درباره ادراک اشیائی که زیر آب قرار دارند - که در مسئله سوم از «ثمان مسائل أخر في الطبيعيات و أجوبتها» - پاسخ داده شده است[۹]‏.

    در ادامه مباحث، پاسخ‎های ابن سینا از سوی بیرونی مورد نقد قرار گرفته است. سپس شاگرد ابن سینا ابوسعید احمد بن علی در مقام پاسخ برآمده و کلام بیرونی را نقد کرده است[۱۰]‏.

    وضعیت کتاب

    تعلیقات و حواشی مباحث مقدماتی کتاب در انتهای آن ذکر شده است. اکثر پاورقی‎های متن اثر به اختلاف نسخ اختصاص یافته است. فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: متن کتاب، ص15-5
    2. ر.ک: همان، ص19
    3. ر.ک: همان، ص21
    4. ر.ک: همان، ص22
    5. ر.ک: همان، ص24
    6. ر.ک: همان، ص33-31
    7. ر.ک: همان، ص38
    8. ر.ک: توکلی، محمدهادی
    9. ر.ک: متن کتاب، ص111
    10. ر.ک: متن کتاب، ص‎158-122

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. توکلی، محمدهادی؛ شیدان‎شید، حسینعلی، «دفاع حکیم سبزواری از سهروردی در کیفیت ابصار»، پایگاه مجلات تخصصی نور، جاویدان‎خرد، پاییز و زمستان 1395، شماره 30، صفحه 61 تا 82، به آدرس اینترنتی:

    http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1197974

    وابسته‌ها