مفتاح الهداية و مصباح العناية (سیرت‌نامه سید امین‌الدین بلیانی)

‏مفتاح الهداية و مصباح العناية (سیرت‎نامه سید امین‎الدین بلیانی)
پدیدآوران	محمود بن عثمان (راوي) مظفریان، منوچهر (مصحح)
ناشر	فرهنگستان زبان و ادب فارسي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1380ش ,
موضوع	امين بلياني، محمد بن علي، 688 - 745ق. - سرگذشت نامه
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏BP‎‏ ‎‏279‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏8‎‏م‎‏3

مفتاح الهداية و مصباح العناية (سیرت‎نامه سید امین‎الدین بلیانی)، کتابی یک جلدی است به زبان فارسی، که توسط محمود بن ‎عثمان، عمادالدین شیخ‎الحکمایی به رشته تألیف درآمده و توسط منوچهر مظفریان تصحیح گردیده است.

در این کتاب، سرگذشت سید امین‎الدین محمد بلیانی، در پانزده باب به رشته تحریر درآمده است. برخی موضوعات کتاب بدین قرار است: شرح دوران کودکی، تحصیلات و مجاهدت‎ها، پیشینه‎ خانوادگی، توبه، تربیت، فضایل، کرامات، فواید، اوراد و اذکار، وفات شیخ‎الاسلام و موضوعاتی از این دست.

ساختار

کتاب حاضر، مشتمل بر یک پیشگفتار است و مطالب آن در پانزده باب ارائه گردیده است. در ذیل هرکدام از ابواب، مباحث مرتبط با آن، به‎همراه مصادر آنها ارائه شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه کتاب از نحوه تدوین ونسخه‎های گوناگون این کتاب، واژه‎ها و تراکیب تازه، ویژگی‎های دستوری وهمچنین آثار دیگر مؤلف سخن به میان آمده است.

کتاب حاضر، سیرت‎نامه شیخ امین‎الدین محمد بلیانى، از مشاهیر عرفاى جنوب ایران در قرن هشتم هجری است که حافظ‍‎ درباره‎اش آورده که: «به عهد سلطنت شاه شیخ ابواسحاق»، ملک فارس از برکت وجود او آباد بود و «به یمن همت او کارهاى بسته» مى‎گشود. ایشان از بزرگان خاندانى است که در تاریخ به نام مشایخ بلیان معروفند و نسبشان، به شیخ ابوعلى دقّاق، عارف نامدار خراسان در قرن چهارم، مى‎رسد. از قرن هفتم تا یازدهم، مردان بزرگى از این خاندان برخاسته‎اند و آثار علمى و ادبى گران‎قدرى پدید آورده و تاریخ ادب و عرفان را با نام خود آراسته‎اند.

باب اول کتاب در مورد والدین و اصل و نسب و کیفیت تولد شیخ‎الاسلام است. نقل است، از عمّه شیخ‎الاسلام، که گفت: در آن زمان که مادر شیخ‎الاسلام حامله بود، شبى به واقعه دیدم که در صحرایى بودم؛ قومى بسیار در آن صحرا جمع بودند چندان‎که شمارش آنها ممکن نبود. در میان ایشان منبرى بزرگ نهاده بود و شخصى در آن منبر بود که نور از همه اعضاى او مى‎تافت و وعظ‍‎ مى‎فرمود. بپرسیدم که این شخص کیست‎؟ گفتند برادرزاده توست، امین‎الدین محمّد، که جاى‎نشین رسول خداى است و خلق را به خداى مى‎خواند و این خلایق جمله مرید و محبّ‎ و معتقد وى‎اند.

باب دوم کتاب درباره قرآن خواندن و تحصیل علم شیخ‎الاسلام است، که نگارنده ابتدا توجه ویژه ایشان به قرآن‎آموزی از زمان طفولیت را متذکر شده و سپس در مورد کیفیت تحصیل شیخ‎الاسلام، سخن به میان آورده است.

باب سوم کتاب، در موضوع کیفیت ریاضت‎ها و مجاهدات شیخ‎الاسلام است. باور نویسنده بر این است که ریاضاتی که وی در طول عمر خویش کشیده است، هیچ‎کس از متأخران متحمل نشده است؛ چنان‎که از زمان طفولیت تا آخر عمر، لحظه‎اى از مجاهدات و ریاضات نیاسود و در همه عمر از مطعومات و ملبوسات چنان‎که مراد نفس بود، به او نداد و قدومى هرگز به آرزوى نفس ننهاد.

باب چهارم، درباره سلسله تلقین ذکر شیخ‎الاسلام، تا حضرت رسول(ع) و شرح آداب آن است، که یک‎به‎یک افراد در این سلسله نام برده شده‎اند.

باب پنجم، درمورد شجره خرقه شیخ‎الاسلام و شرح آن است، که شیخ این خرقه باارزش را از پدرش گرفته و طبق مدعای ایشان شجره این خرقه با سلسله افرادی به رسول مکرم اسلام(ص) بازمی‎گردد.

باب ششم این نوشتار، درباره ذکر ارشاد و توبه دادن جماعت تایبان است که نزد وی آمده و از گناهان توبه می‎کردند و شیخ ایشان را تربیت و نصیحت می‎فرمود و در زمان توبه دادن دعای خاصی را بر ایشان تلاوت می‎نمود و چند روز ایشان را در مکان درویشان نگه می‎داشت و به اصلاح آنان می‎پرداخت؛ تا اینکه نیت آنها در قلبشان محکم شود و دوباره به انجام معصیت گرفتار نگردند.

باب هفتم کتاب، در مورد شگرد و روش تربیت و نصیحت شیخ است، که زمانی که شاگردان وی می‎خواستند خلوت‎نشینی کنند می‎باید از ایشان طلب اجازه می‎کردند و مطابق آداب و ارکان و شرایط خلوت عمل می‎نمودند.

باب هشتم و نهم کتاب، در موضوع فضایل و کرامات شیخ‎الاسلام است. به سبب مصاحبت با ایشان، بارها در طالبان صادق و عاشقان سالک فتح‎الباب پدید آمده است و از مقامات و حالات ایشان برخورداری می‎جستند؛ تا بدان جا که در زمان دولت شیخ‎الاسلام، در مناطق فارس و عراق و خراسان و ماوراءالنهر و... جز او کسی دیگر از پیشوایان، شخصی بدین کمال پیدا نمی‎شد و تمامی مسافرینی که از اطراف می‎رسیدند، سخن آنها این بود که وی در عهد خویش شیخ‎ المشایخ جهان است و ذات وی دارای جمیع خصایل حمیده و فضایل جمیله است که در این دو باب حکایات زیادی از فضایل اخلاقی و کرامات او نقل گردیده است.

باب دهم کتاب، در مورد فوائد و نصایحی است که شیخ بیان داشته، به‎همراه اخبار و آثار و کلمات و حکایات مشایخی که بر زبان ایشان، جاری شده است و در ضمن بیست‎وشش بخش مطرح گردیده است؛ مباحثی چون نیت، عمل، عقل، تسویفات، صحبت، دوستی برای خدا، درد دین، عنایت حق، صفت اولیا، شرح وجود و قالب، عدل حکام، کبر و عجب، تواضع و مسکنت و... .

باب یازدهم کتاب، درباره سؤال‎هایی است که از شیخ‎الاسلام شده و ایشان پاسخ آنها را مرقوم داشته است. نگارنده متذکر می‎شود که تمام آنها به‎تفصیل در کتاب جواهر الأمينية یاد شده است و به چند نمونه از آنها اشاره می‎کند.

باب دوازدهم کتاب، در مورد قرابت و نزدیکی شیخ‎الاسلام با روح مقدس شیخ مرشد است که نویسنده به ذکر حکایاتی در این باب پرداخته و در فصلی از این باب به فضیلت و قداست خانقاه علیا تا روز قیامت، اشاره کرده است و از جمله فضایل آن موضع را تولد شیخ مرشد در آن برمی‎شمارد.

وفات شیخ‎الاسلام، موضوع باب سیزدهم این نوشتار است. در این باب، به حکایات و وصایایی که شیخ پیش از وفاتش کرده است اشاره شده است.

باب چهاردهم کتاب، در مورد فضایل و کرامات شیخ‎الاسلام پس از وفات ایشان است. نگارنده، متذکر می‎گردد که این فضایل بسیار است و جمله آنها به‎تفصیل در کتاب جواهر بیان شده است و از جمله آنها چند حکایت است که به‎عنوان نمونه به آنها اشاره می‎کند.

باب آخر کتاب، در مورد اوراد و اذکار و دعواتی است که شیخ به اصحاب خویش تعلیم داشته است. دعواتی که شیخ در طول عمر خویش بر آنها مداومت داشته است، در سه فصل به آنها پرداخته شده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس فنی در انتهای آن بیان شده است.

در پاورقی‎ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.