ناسخ التواريخ، حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات‌الله‌علیه
| ناسخ التواريخ، حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات‌الله‌علیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سپهر، محمدتقی بن محمدعلی (نويسنده) [[ ]] (محقق و معلق) |
| عنوان‌های دیگر | حضرت امير المومنين علي بن ابيطالب صلوات‌الله‌عليه |
| ناشر | مطبوعات ديني |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1369ش ,
مجلد2: 1369ش , مجلد3: 1369ش , |
| موضوع | علي بن ابي طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - سرگذشت نامه علي بن ابي طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار |
| زبان | فارسي |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | BP 37 /س2ن2 |
ناسخ التواريخ، حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات‌الله‌علیه، بخشی از ناسخ التواريخ تألیف محمدتقی لسانالملک سپهر (1216-1297ق) است که در موضوع زندگینامه حضرت علی(ع) نوشته شده است.
زمان تألیف
نویسنده درباره زمان نگارش این اثر میگوید: کتاب جمل در روز جمعه بیستوسوم ماه رمضان در سال یکهزارودویستوهشتادودو هجری به پایان رسید و مدت تحریر این کتاب که البته از دوازدهم ماه شعبان بود تا این وقت چهل روز بوده است[۱]. کتاب صفین در روز یکشنبه بیستم ماه صفر در سال یکهزارودویستوهشتادوچهار هجری به پایان رسید و مدت تألیف این کتاب یک سال و شش ماه بود[۲].
ساختار
ناسخ التواريخ، سه کتاب است و هر کتاب به چند مجلد به قرار ذیل تقسیم میشود:
- کتاب اول: از هبوط آدم تا هجرت پیامبر اسلام و مشتمل بر دو مجلد: جلد اول از هبوط آدم تا میلاد مسیح؛ جلد دوم از میلاد مسیح تا هجرت پیامبر اسلام(ص).
- کتاب دوم: از هجرت رسول خدا به بعد که شش مجلد است: جلد اول: تاریخ و سیره حضرت محمد(ص) از سال اول هجرت تا سال یازدهم هجرت، با ذکر اوصاف و متعلقات آن حضرت؛ جلد دوم: مشتمل بر شرح حال خلافت سه تن از خلفای راشدین و شرح حال اصحاب، ایام مشهور عرب و امثله عرب؛ جلد سوم: شرححال علی بن ابیطالب(ع)؛
جلد چهارم: شرح حال حضرت فاطمه(ص)؛
جلد پنجم: شرح حال امام حسین(ع)؛ جلد ششم: شرح حال امام حسین(ع).
- کتاب سوم: در سلطنت قاجاریه و مشتمل بر سه جلد است:
جلد اول: در اصل و نسب قاجاریه، سلطنت آقامحمد شاه مؤسس سلسله قاجاریه و در سلطنت فتحعلی شاه قاجار؛ جلد دوم: در سلطنت محمد قاجار؛جلد سوم در سلطنت ناصرالدینشاه قاجار[۳].
جلد سوم از کتاب دوم، مشتمل است بر پنج کتاب: کتاب جمل؛ کتاب صفین؛ کتاب خوارج؛ کتاب شهادت؛ کتاب اصحاب و کلمات قصار و احوال سلاطین این جهان و اعیان و معاصرین ایشان از هر طبقه و طایفه[۴]. در ابتدای آن نیز دیباچهای به قلم فرزند مؤلف، میرزا هدایتالله نگاشته شده است.
گزارش محتوا
دیباچه کتاب، دارای متنی ادبی به زبان قدیم است و برای خواننده قدری سنگین به نظر میرسد. بخش اعظم از این متن در وصف ناصرالدین شاه قلمفرسایی شده است. در بخشی از آن در وصف ناصرالدین شاه چنین میخوانیم: «... که تا مهر را شرف، بدر را کلف، اختر را تأثیر، قمر را تدویر، گردون را اوج، جیحون را موج است، گردونش بلند پیشگاه خورشیدش کیانی، کلاه مریخش لشکر را دیدهبان، بهرامش کشور را نگهبان...[۵].
کتاب از خلافت حضرت علی(ع) آغاز میشود و نویسنده در اینباره میگوید: «از این پیش در کتاب عثمان بن عفان به شرحی تمام، تقریر یافت که مردم مهاجر و انصار و جماعت مصریان انبوه شدند و همگروه عثمان را حصار دادند و او را عرضه دمار داشتند. پس از قتل عثمان مردم را امامی و خلیفتی میبایست؛ لاجرم مهاجر و انصار در مسجد رسول خدای انجمن شدند تا بدانند این کار بر کدام کس فرو میآید...»[۶].
بخش اول با عنوان کتاب جمل(ع) آغاز میشود. نویسنده بعد از چگونگی به خلافت رسیدن آن حضرت، به شرح آن جنگ میپردازد. در این میان از ناکثین بیعت[۷] و وقایعی که منجر به این جنگ شده سخن به میان میآورد و درنهایت به شرح آن جنگ و مکان آن، تعداد کشتگان[۸]، ورود آن حضرت به بصره[۹] و مدت اقامتش در آن شهر[۱۰]، کلام و سخن آن حضرت با برخی از بزرگان شهر همچون حسن بصری[۱۱]، احنف بن قیس[۱۲] و... میپردازد.
بخش دوم به جنگ صفین اختصاص یافته است. این بخش با سخن عمار یاسر با امام علی(ع) آغاز شده است. سپس از حرکت امیرالمؤمنین(ع) به سمت کوفه و همکلام شدن او با برخی از اهالی آنجا سخن به میان آمده است. در این برهه از زمان بین امام علی و دیگران مکاتبات فراوان و اتفاقات بسیاری واقع شده که نویسنده به آنها اشاره نموده است. در بین این مطالب، نویسنده به سخنان ابن ابیالحدید معتزلی درباره مکاتیب امام علی با معاویه اشاره نموده است[۱۳].
کتاب خوارج عنوان بعدی این مجموعه است که با نامه امام علی(ع) به عمال و کارگزاران خود در موضوع جنگ و صلح صفین آغاز شده است[۱۴]. نویسنده بعد از ذکر پارهای از وقایع آن زمان، به شهادت محمد بن ابوبکر[۱۵] و شهادت مالک اشتر نخعی[۱۶] اشاره میکند و در ضمن آن به شرح زندگیاشان نیز میپردازد.
ذکر نسب و نژاد معاویه و داستانی از سلطنت عبدالملک بن مروان، از مطالب پایانی این جلد از کتاب است[۱۷].
متأسفانه دیگر جلدهای این اثر (و این نسخه) که مربوط به ادامه مباحث جنگ آن حضرت با خوارج، کتاب شهادت، کتاب اصحاب و کلمات قصار و احوال سلاطین این جهان و اعیان و معاصرین ایشان از هر طبقه و طایفه است، در دسترس نبود.
وضعیت کتاب
پاورقیها به توضیح و ترجمه برخی لغات و ذکر آدرس آیات اختصاص یافته است.
فهرست محتویات را میتوان در انتهای کتاب یافت.
پانویس
- ↑ ر.ک: کیانفر، جمشید، ج 10، صفحه بیست
- ↑ ر.ک: همان، صفحه بیستویک
- ↑ ر.ک: همان، صفحه هفده تا نوزده
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج1، ص9
- ↑ ر.ک: دیباچه، ج1، ص2-8
- ↑ متن کتاب، ج1، ص10
- ↑ ر.ک: همان، ص55
- ↑ ر.ک: همان، ص179
- ↑ ر.ک: همان، ص180
- ↑ ر.ک: همان، ص192
- ↑ ر.ک: همان، ص194
- ↑ ر.ک: همان، ص195
- ↑ ر.ک: همان، ص 371-372
- ↑ ر.ک: همان، ج3، ص170
- ↑ ر.ک: همان، ص298
- ↑ ر.ک: همان، ص294
- ↑ ر.ک: همان، ص388
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- کیانفر، جمشید (محقق)، ناسخ التواريخ تألیف سپهر، زندگی امام اول، انتشارات اساطیر، تهران، چاپ اول، 1386ش.