ازهری، محمد بن احمد
| نام | ازهری، محمد بن احمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 370 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE331AUTHORCODE |
«ابومنصور محمد بن احمد بن طلحة بن نوح بن الازهر» مشهور به الازهرى، لغت‌شناس، اديب، فقيه و مفسر شافعى در سال 282ق در هرات زاده شد. وى نزد مشاهير علم و ادب آن شهر دانش آموخت. با آنكه منابع كهن او را شافعى مذهب مى‌خوانند، ولى برخى از محققان معاصر بدليل پاره‌اى از عبارات او در تهذيب، از جمله دشنامى را كه وى به عبيدالله بن زياد داده است، دال بر تشيع يا گرايش او به تشيع دانسته‌اند. اگرچه در فقه و تفسير تبحر داشت، ولى آنچه مايه‌ى اصلى شهرت اوست، گردآورى و تدوين يكى از مهم‌ترين قاموسهاى زبان عربى «تهذيب اللغة» است.
ازهرى در سال 312ق به قصد زيارت خانه خدا راهى مكه مكرمه شد. گروهى از قرمطيان در ريگزار هبير واقع در عربستان بر كاروانى از حجاج كه از مكه باز مى‌گشت، تاختند. بسيارى از كاروانيان را كشتند، يا اسير كردند و جمعى از آنان نيز بر اثر تشنگى و گرسنگى از ميان رفتند. ازهرى نيز كه در ميان كاروانيان بود، اسير شد و چندى در ميان گروه‌هايى از مهاجمان كه از طوايف هوازن و تميم و اسد بودند، به‌سر برد. خود در مقدمه تهذيب اين مطالب را ذكر كرده است، و گفته است كه پس از حمله و تقسيم غنايم، به دست گروهى از عرب‌هاى باديه‌نشين افتاده كه ذوق و قريحه‌ى بدوى داشته‌اند و به‌ندرت در كلامشان لحن يا خطاى فاحشى راه يافته بود و از لهجه سالم و دست نخورده‌اى برخودار بودند، لذا معاشرت با آنها را غنيمت شمرده و از آنها در انتخاب كلمات فصيح و صحيح بهره برده است.
به درستى نمى‌دانيم كه او كى و چگونه از اسارت رهايى يافته است. آنچه منابع دراين‌باره آورده‌اند، تنها شامل اشاره‌هايى مبهم است به اينكه چگونه وى در جستجوى لغت به سرزمينهاى عرب سفر كرده، يا چگونه به بغداد رفته است؛ ولى در نقل اين روايات، هيچ‌گاه ترتيب تاريخ مراعات نشده است. به هر حال، وى ظاهراً اندكى پيش يا پس از اسارت به بغداد سفر و با ابن دريد نيز ديدار كرد. ولى رفتار ابن دريد مايه ناخشنودى و سپس انتقاد شديد ازهرى از او شد و اقامت او در بغداد ظاهراً به درازا نكشيد و چندى بعد به هرات بازگشته و به تدوين لغت‌نامه‌ى خود پرداخته است. او تا پايان عمر در هرات زيسته و در همان شهر در سال 370ق درگذشته است.
اساتيد او در بغداد
1- ابراهيم بن محمد بن عرفة نفطويه
2- ابوبكر محمد بن سرى بن سهل، معروف به ابن سراج
3- عبدالله بن محمد بن عبدالعزيز بغوى
اساتيد او در هرات
4- ابوالفضل محمد بن ابى جعفر منذرى هروى
5- ابومحمد مزنى
6- ابومحمد عبدالله بن محمد بن هاجك.
7- ابومحمد عبدالله بن عبدالوهاب بغوى.
شاگردان
او شاگردان بسيارى داشت كه برخى از آنها در تألیف کتاب تهذيب اللغة او را كمك رساندند:
1- ابوعبيد احمد بن محمد هروى
2- الشار ابونصر
3- امير غرشستان
4- ابواسامة جنادة بن محمد بن حسين ازدى هروى
5- ابوذر عبدبن حميد
6- ابوعثمان سعيد قرشى
7- حسين باشانى
آثار
1- تهذيب اللغة
آثار يافت نشده
2- الأدوات
3- تفسير الفاظ مختصر المزنى
4- التقريب في التفسير
5- تفسير أسماء الله عزوجل
6- تفسير اصلاح المنطق
7- تفسير السبع الطوال
8- تفسير شعر ابى تمام
9- تفسير شواهد غريب الحديث
10- الرد على الليث
11- علل القراءات
12- معرفة الصبح
13- ناسخ القرآن و منسوخه