عرف الطيب من أخبار مكة و مدينة الحبيب
| نام کتاب | عرف الطیب من أخبار مکة و مدینة الحبیب |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | عاقولی، محمد بن محمد (نويسنده)
عمر، علی (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DS 248 /الف2ع4 |
| موضوع | زیارتگاههای اسلامی - مدینه
زیارتگاههای اسلامی - مکه مدینه - تاریخ مکه - تاریخ |
| ناشر | مکتبة الثقافةالدينية |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1428 ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10748AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
"عرف الطيب من أخبار مكة و مدينة الحبيب"، تأليف ابن‌عاقولى از فقهاى شافعى(متوفى 797ق) است. اين اثر خلاصه‌اى از دو كتاب "اخبار مكة" أبى وليد ازرقى(متوفي250ق) و "جامع الاصول" ابن أثير جزرى(متوفي606ق) است و مؤلف چيزى بر آن نيفزوده است.
ساختار
پس از مقدمه‌اي از محقق كه در آن خلاصه‌اي از تاريخ نگاري مكه و شرح حال مؤلف ذكر شده مطالب كتاب با مقدمه مختصري از مؤلف در سه باب با همان ترتيب بخش‌هاى كتاب اخبار مكه تنظيم شده است.
گزارش محتوا
در جريان تاريخ نگارى اسلامى، شيوه تاريخ نگارى شهرها و آبادى‌ها از پيشنيه بسيار كهنى برخوردار است و در اين ميان تاريخ مكه و گزارش حوادث و چگونگى رويدادهاى آن، اهميت و جايگاه بلندى را به خود اختصاص داده است.
در دوران اسلامى نيز اخبار مكه و گزارش‌هاى مربوط به حوادث و جريان‌هاى گونه گون آن، براى مسلمانان از اهميت ويژه‌اى برخوردار بوده است. اخبار، فضائل، جايگاه بلند، و جنبه‌هاى تاريخى مكه در دوران نقل و نيز دوره تدوين براى مسلمانان به جهاتى گونه گون نقش تعيين كننده‌اى داشته است.
از اين روى از جمله كهن‌ترين آثار مدوّن فرهنگ اسلامى آثارى است كه درباره مكه و مدينه نگاشته شده است. كتاب ابووليد أزرقي با عنوان "اخبار مكه" از اولين تأليفات در اين زمينه است كه به عنوان يك منبع مهم مورد استفاده ممحقق قرار مى‌گيرد. اكثر معلومات كتاب او از عبدالله بن عباس و شاگردانش مى‌باشد؛ چرا كه نزد آنها معلومات فراواني از مكه بوده است. الأزرقي بر معرفت اخبار تاريخي و روايات مكه و تاريخ اسلامی آن و حوادثش بسيار مشتاق بوده است. سه چهارم از كتابش به ذكر قصه‌هاي جاهلي پيرامون حرم مكه و شعائر آن اختصاص يافته، اما باقي آن درباره اماكن مقدس ديگر مكه، اخبار رسول اكرم(ص) و معاصرين مكه ايشان و راه‌هاي مكه و اطراف آن مى‌باشد.
محقق در مقدمه‌اش بر عرف الطيب چنين آورده است كه ابن‌عاقولي در مقدمه آن را تلخيصي از كتاب‌هاي متعددي دانسته و نام چهار عنوان از آنها را آورده است؛ اما محقق با تحقيق خود به اين نتيجه رسيده است كه اين كتاب تنها تلخيص دو كتاب مذكور است.
مطالب ابواب به ترتيب عبارت است از:
1- اطلاع از سرگذشت كعبه از مطالبي است كه هر مسلمان مشتاق است كه از آن اطلاع يابد. در ابتدا رواياتي درباره كعبه و علت ناميده شدن آن به بيت المعمور آمده است. سپس به حج آدم و ابراهيم و انبياء عليهم‌السلام و بناي آن توسط فرزندان آدم و نيز قريش در زمان جاهليت مي‌پردازد. پيشينه پوشش كعبه در پيش و پس از اسلام و اين كه از آغاز اسلام هر سال پوشش آن را پائين آورده و بين حجاج تقسيم مي‌كردند، از ديگر مطالب است. اندازه بيت الحرام از داخل و خارج و جزئيات آن نيز به دقت در تاريخ ثبت شده است.
2- هدف از ايجاد خانه كعبه به جاي آوردن مناسك و عبادات و اعمال حج بوده است و لذا از سوي تاريخ نگاران اسلامی مورد توجه ويژه قرار گرفته است. حدود حرم و تعظيم آن، فضيلت اقامه نماز در برابر كعبه و در مسجدالحرام و حدود عرفه و توقف در آن از مهم‌ترين مباحث اين باب است. بخش اعظمي را نيز مسافت‌ها و به تعبير كتاب "ذرع‌ها" تشكيل داده است كه به عنوان نمونه: فاصله مابين صفا و ركن اسود، مزدلفه، عرفه و ابواب آن و نيز اندازه طواف اطراف كعبه را مى‌توان ذكر نمود. در پايان نيز از مكان‌هايي كه نماز در آنها مستحب است؛ مانند: بيت حضرت خديجه(س)، مسجد الجن، مسجد السرر، مسجد حراء و ثور نام برده شده است.
3- اعمال در شهر مكه از فضيلت زيادي برخوردار است. اين بخش با فضيلت طواف آغاز شده كه مطابق روايات به هر قدمي حسنه‌اي ثبت و سيئه‌اي از نامه عمل انسان محو مى‌شود. طواف در شرايط و زمان‌هاي خاص؛ مانند هنگام بارش باران و طلوع و غروب خورشيد و در ماه رمضان نيز بر ساير اوقات فضيلت دارد. در ادامه اخبار فضيلت مكه، مسجدالحرام، مدينه، عتيق و ذوالحليفه ذكر شده و با فضيلت حجاز كتاب به پايان آمده است.
وضعيت
چاپ اول كتاب در سال 1989 ميلادي در مصر صورت گرفته است. اين نسخه مورد استفاده محقق واقع شده و غلطهاي فراوان آن در پاورقیمورد اصلاح قرار گرفته است. در بعضي موارد مطالبي را كه الأزرقي ذكر كرده است، با ذكر "اضافة من عندنا" در پاورقي، به متن افزوده است. فهارس پايان كتاب:
1- أعلام و قبايل و طوايف.
2- شهرها و مكانها و مانند آن.
3- اطلاعات عمومی.
4- مراجع تحقيق.
منابع تحقيق
1- مقدمه و متن كتاب.
2- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 4، صفحه 173 و 174.
پیوندها
مطالعه کتاب عرف الطیب من أخبار مکة و مدینة الحبیب در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور