تنزيل القرآن و عدد آياته و اختلاف الناس فيه
| نام کتاب | تنزیل القرآن و عدد آیاته و اختلاف الناس فیه |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ابن زنجله، عبدالرحمن بن محمد (نويسنده)
حمد، غانم قدوری (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | دار عمار |
| مکان نشر | عمان - |
| سال نشر | 1430 ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE17694AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
تنزيل القرآن و عدد آياته و اختلاف الناس فيه، املاى عبدالرحمان بن محمد بن زنجله، با تحقيق غانم قدورى حمد، كتابى است مختصر پيرامون مكى و مدنى بودن سوره‌هاى قرآن و عدد آيات سور و سجع آيات كه به زبان عربى نوشته شده است.
ابن زنجله در اواخر قرن چهارم و اوايل قرن پنجم مى‌زيسته و املاى اين كتاب، در همين تاريخ صورت گرفته است.
ساختار
كتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در دو بخش، تنظيم شده است.
در بخش اول كه به مباحث تحقيقاتى اختصاص يافته، به اقدامات محقق پيرامون زندگى‌نامه نويسنده و كتاب وى پرداخته شده و در بخش دوم، نص كتاب ابن زنجله جاى گرفته است. اين كتاب كه در اصل املاى ابن زنجله بوده و توسط يكى از شاگردان وى كه متأسفانه نامش مشخص نيست[۱]نوشته شده، از يك مقدمه كوتاه و شش باب تشكيل يافته است.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، به اين نكته اشاره شده است كه دو امر، انگيزه وى از تحقيق اثر حاضر بوده است: متميز بودن مباحث كتاب در موضوع خويش و جلالت قدر مؤلف آن[۲]
بخش اول، به مباحث مطالعاتى پيرامون اثر ابن زنجله اختصاص داشته و در دو مبحث و يك خاتمه، سامان يافته است:
در مبحث اول، تحقيقى پيرامون زندگى نويسنده انجام شده و در آن، اطلاعاتى در مورد نام، دوران زندگانى، شيوخ، مذهب، تأليفات و تاريخ وفات ارائه گرديده است. گويا كتب تراجم و شرح‌حال‌نويسى، به زندگى‌نامه ابن زنجله نپرداخته و لذا اطلاعات زيادى از وى در دست نيست. محقق در ابتداى اين مبحث، به منابع و مصادرى كه مطالب اندكى پيرامون زندگى‌نامه وى در آن‌ها درج شده، اشاره نموده است. اين منابع عبارتند از: مقدمه و خاتمه كتاب «حجة القرائات»؛ ابتداى كتاب «تنزيل القرآن» (كه فقط نام او در آن ذكر شده است)؛ انتهاى كتاب «الصاحبي في فقه اللغة» (كه در آن به اين نكته اشاره شده كه ابن زنجله كتاب را از مؤلف آن، احمد بن فارس، سنه 382ق، شنيده است) و...[۳]
در مبحث دوم، به معرفى كتاب ابن زنجله و توضيح نحوه تحقيق آن پرداخته شده و در آن اطلاعاتى پيرامون موضوع و ساختار كتاب، روش نويسنده در ذكر فواصل آيات، نسخ خطى كتاب، نسبت كتاب به ابن زنجله و... ارائه گرديده است[۴]
در خاتمه، خلاصه‌اى از مطالب ذكرشده بيان گرديده و در انتهاى آن، جدولى حاكى از حصر حروف فواصل آيات و تعداد دفعات ورود آن‌ها در هر سوره آمده است[۵]
بخش دوم، خود كتاب ابن زنجله مى‌باشد. اين كتاب داراى يك مقدمه و شش باب به شرح زير است:
در مقدمه، پس از اشاره به اين نكته كه اين كتاب، املاى ابوزرعه عبدالرحمن بن زنجله مقرى مى‌باشد، به توضيح موضوع مورد بحث در كتاب، پرداخته شده است[۶]
مطالب مطرح‌شده در اين كتاب، بسيار مختصر مى‌باشد، به‌گونه‌اى كه حجم برخى از ابواب كتاب، از چند خط، تجاوز نمى‌كند.
باب اول، در مورد اختلاف موجود پيرامون نزول سوره‌هاى قرآن مى‌باشد. در اين باب، به اين نكته اشاره شده است كه پانزده سوره، مورد اختلاف علما مى‌باشد؛ به‌گونه‌اى كه برخى، آن‌ها را مكى و برخى مدنى مى‌دانند. اين سوره‌ها عبارتند از: فاتحة الكتاب، رعد، حج، عنكبوت، الرحمن، حديد، صف، مزمل، انسان، بلد، قيامت، زلزال، اخلاص، فلق و ناس[۷]
در باب دوم، به نام سوره‌هاى كه مورد اختلاف نبوده و مكى يا مدنى بودن آن‌ها مورد اتفاق است، اشاره گرديده است. از جمله نكات ذكرشده در اين باب عبارتند از: اتفاقى بودن اينكه سه آيه از سوره ماعون مكى بوده و چهار آيه آن مدنى؛ هفتاد و هشت سوره مكى است؛ بيست سوره مدنى است و...[۸]
باب سوم، به ذكر عدد آيات هر سوره و اختلافات موجود در آن، اختصاص يافته است. مطالب مطرح‌شده در اين باب را مى‌توان در سه دسته زير، خلاصه نمود:
- سوره‌هايى كه در تعداد آيات آن اتفاق هست، ولى تفصيل و تفكيك آيات، مورد اختلاف مى‌باشد، مانند: سوره حمد و عصر.
- سوره‌هايى كه در تعداد آيات و تفصيل آن‌ها، اتفاق وجود دارد؛ مانند: يوسف، حجر، نحل، فرقان، احزاب، فتح، حجرات، ذاريات، قمر، حشر، صف، جمعه و...
- سوره‌هايى كه در تعداد آيات و تفصيل آن‌ها، اختلاف وجود دارد، مانند: بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف، انفال، توبه، يونس، هود، رعد، ابراهيم و...
باب چهارم، در مورد تعداد سوره‌ها و آيات، كلمات و حروف آن‌ها مى‌باشد. تعداد سوره‌هاى قرآن، صد و چهارده سوره مى‌باشد، ولى در تعداد آيات آن، ميان كوفيون، بصريون، اهل مدينه، اهل مكه و اهل شام، اختلاف وجود دارد[۹]
در باب پنجم، به اين مطلب پرداخته شده كه سجع آخر آيات، بنا بر نظر كوفيون، چه حروفى مى‌باشد. نويسنده معتقد است كه اواخر آيات، به بيست و پنج حرف نازل شده است كه برخى از آن‌ها عبارتند از: الف، باء، تاء، ثاء، جيم، حاء، دال، ذال، راء، سين، شين، صاد، ضاد و... ولى سه حرف (خاء، غين، واو) جزء حروف آخر سجع آيات نمى‌باشد[۱۰]
باب آخر، درباره سوره‌هايى است كه در تعداد آيات، نظير ندارند و آنهايى كه نظير دارند، از جمله سوره‌هاى دسته اول، عبارتند از: بقره (286 آيه)، آل عمران (200 آيه)، نساء (176 آيه)، مائده (165 آيه)، اعراف (206 آيه) و... و برخى از سوره‌هاى دسته دوم، عبارتند از: قصص و صاد (88 آيه)، حج و الرحمن (78 آيه)، انفال و زمر (75 آيه)، روم و ذاريات (60 آيه)، سبأ و سجده (54 آيه)، فاطر و قاف (45 آيه) و...[۱۱]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، به‌همراه فهرست منابع و مصادر مورد استفاده محقق، در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع، توضيحات جامع و مفصلى توسط محقق پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن، ارائه گرديده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.