پاسخ نامه: پاسخ به 21 سؤال اعتقادی و فلسفی
| نام کتاب | پاسخ نامه: پاسخ به 21 سؤال اعتقادی و فلسفی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | پاسخ به 21 سوال اعتقادي و فلسفي |
| پدیدآورندگان | عصار، محمد (نويسنده)
عابدی، احمد (محقق) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 211/5 /ع6پ2 |
| موضوع | شيعه اماميه - اصول دين - پرسشها و پاسخها
شيعه اماميه - عقايد - پرسشها و پاسخها فلسفه‌اسلامی - پرسشها و پاسخها |
| ناشر | بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علميه قم) |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1386ش , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE13964AUTOMATIONCODE |
پاسخ نامه: پاسخ به 21 سؤال اعتقادی و فلسفی، اثر سید محمد عصار، دربردارنده شماری از پرسش و پاسخهای اعتقادی و فلسفی است که توسط احمد عابدی تصحیح و تحقیق شده است.
نام این کتاب، «پاسخ نامه» بهصورت مضاف و مضافالیه است (نه «پاسخنامه» بهصورت مرکب مزجی)؛ به معنای پاسخ دادن به نامهای که نزد مؤلف ارسال شده است[۱].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب، دربردارنده مجموعا 21 سؤال و جواب است.
گزارش محتوا
مقدمه محقق، دارای چهار فصل بوده که موضوعات مطرحشده در آن، بهترتیب عبارتند از: آشنایی با مؤلف؛ آَشنایی با فرزند مؤلف؛ ویژگیهای کتاب و روش تصحیح و تحقیق کتاب. پس از این مقدمه، زندگینامه خودنوشت مؤلف به زبان عربی و ترجمه فارسی آن، ذکر شده است[۲].
محقق در بیان ویژگیهای کتاب مینویسد: روش مؤلف در این کتاب، روش فلسفى صرف یا استدلال کلامى و یا ذوق عرفانى نبوده و از همه اینها پرهیز دارد. وی نه با مجادلات کلامى سر سازش دارد و نه به برهانهاى خشک فلسفى دلبستگى دارد. وى روش خود را در این کتاب «معرفة بالنورانية» معرفى کرده است.
علامه مجلسى در «بحار الأنوار» بابى را با عنوان «معرفتهم صلوات الله عليهم بالنورانية» قرار داده و در این باب تنها دو حدیث از طریق پدر خود از کتابى که در فضایل امیرالمؤمنین(ع) است، نقل کرده است که در روایت اول، امیرالمؤمنین(ع) فرمودهاند: «بر هر زن و مرد مسلمانى این واجب است و کسى ایمانش کامل نمىشود تاآنکه کنه معرفت مرا به نورانیت درک کند؛ معرفت من با نورانیت همان شناخت خداوند متعال است و شناخت خداوند متعال همان شناخت بالنورانیت من است».
نویسنده اصطلاح «معرفة بالنورانية» را از این حدیث شریف گرفته و روش خود را در این کتاب بر آن اساس قرار داده است. وی در پاسخ پرسش دوم مقصود از «معرفة بالنورانية» را توضیح داده و مىگوید: اولا، در معرفت بالنورانیه، جهاد با نفس و تهذیب و تزکیه لازم است؛ ثانیا، در چنین معرفتى سعى و تلاش و جدیت فراوان علاوه بر مجاهده با هواى نفس ضرورت دارد؛ ثالثا، معرفت بالنورانیه فیضى است الهى و نورى است معنوى که به قلب هرکس اشراق نماید، صاحب چنین معرفتى مىشود؛ رابعا، تأمل تام در آیات توحیدى و معارف بلند قرآنى و نیز دقت زیاد در روایات تفسیرى ائمه اطهار(ع)، از اسباب حصول معرفت بالنورانیه است؛ خامسا، در معرفت بالنورانیه یا نورانیت قلب توجه به نهج‌البلاغه و خطبههاى توحیدى آن ضرورت زیاد دارد[۳].
بنابراین، مىتوان ادعا کرد که روش نویسنده بر علمى است که نوعى کشف و شهود و الهام الهى در آن وجود داشته باشد؛ یعنى علمى که هم به تهذیب نفس نیاز دارد و هم به فکر و تأمل و استدلال و سیره عملى مؤلف نیز هنگام تألیف کتاب که در انزواى کامل بوده نیز همین است[۴].
در مقدمه مؤلف، فهرست مسائل مرقومه در این کتاب، ذکر شده است؛ مسائلی از قبیل:
- در وجوب معرفت الله و تحصیل اعتقاد به توحید و بیان دلیل وجوب آن؛
- در بیان معنای «التوحيد إسقاط الإضافات»؛
- در بیان معنای «كنت كنزا مخفيا فأحببت أن أعرف فخلقت الخلق لكي أعرف»؛
- در بیان معنای «كمال التوحيد نفي الصفات عنه لشهادة كل صفة أنها غير موصوف»؛
- در بیان معنای «توحيده تمييزه عن خلقه...»؛
- در بیان واحد بودن تعبیرات مختلفه از صادر اول؛
و...[۵].
در مدتى که نویسنده در مشهد مىزیسته، نامهاى به دستش مىرسد از دوستى که نام آن مشخص نیست و 21 سؤال در آن مطرح شده است. سؤالکننده خود اهل فضل و کمال بوده و مرحوم عصار چند بار در ضمن پاسخ یادآور مىشود که شما خود این پاسخها را مىدانید و در جایى نیز آشکارا مىگوید: شما به اروپا رفته و از قوانین مدنى اروپاییان خبر دارید. از سوى دیگر سؤالکننده کسى است که نویسنده چارهاى از پاسخ دادن به نامه او نداشته است. عبارتهایى که حکایت کمال احترام و ادب مرحوم عصار نسبت به سؤالکننده دارد، در سراسر کتاب مشهود است؛ ضمن آنکه باید رابطه خانوادگى نیز میان آنان وجود داشته باشد. از مطالعه کتاب بهروشنى به دست می‌آید که هرگز جایى براى این احتمال وجود ندارد که سؤالها از یک سؤالکننده فرضى باشد و مرحوم عصار خود این پرسشها را مطرح و آنها را پاسخ داده باشد؛ بهصورت قطع و یقین خواننده کتاب از نادرستى این احتمال آگاه مىشود[۶].
اشاره به برخى از مطالب ضمنى کتاب:
- در این کتاب شرح حال و داستانهایى از زندگى مرحوم شیخ انصارى نقل شده و کیفیت باز شدن درهاى حرم مطهر على(ع).
- داستانهایى از عارف بزرگ مرحوم ملا حسینقلى همدانى.
- داستان تحریم تنباکو توسط استاد مؤلف.
- گمراهىهاى باب و بهاء و یحیى صبح ازل.
- حشر و نشر نداشتن مؤلف با فرنگیان.
- در بحث از علل ضعف مسلمانان در برابر اروپا و اینکه مهم نیست که بگوییم چه کسى مقصر است، بلکه مهم این است که باید مسلمانان اتحاد و وحدت داشته باشند.
- نکوهش تصوف و درویشى.
- بحث از تساوى دیه مسلمان و ذمى.
- کرامات مرحوم کاشفالغطاء و کیفیت نماز جماعت وى.
- ویژگىهاى اخلاق اسلامى و فضایل هشتگانه آن[۷].
کتاب «پاسخ نامه»، افزون بر آنکه یک کتاب توحیدى است، موضوعات معارف و تفسیر و اخلاق و شرح و تفسیر روایات نیز بهصورت گسترده در آن بحث شده است[۸].
وضعیت کتاب
کتاب حاضر باآنکه به زبان فارسى است و مراجعهکننده محترم با یک تورق مشاهده مىکند که پاورقىها و نسخهبدلها در این کتاب بسیار اندک میباشد؛ بااینحال، مصحح به این نکته اشاره نموده که تصحیح آن، بسیار مشکل و پرزحمت بوده و نزدیک به پنج سال، وقت وی و کسانی که او را در تصحیح کتاب، یاری کردهاند را گرفته است[۹].
مهمترین کارى که در این تصحیح انجام شده، پیوند عبارتهاى پراکنده کتاب و فهم محتوا و استنساخ آن بوده است. مستند کردن آیات شریفه و روایات و اقوالى که در کتاب آمده و علامتهاى نگارشى از نقاط قوت تصحیح کتاب میباشد[۱۰].
فهرست مطالب در ابتدا و نمایه آیات، احادیث، اشعار، کتابها، اشخاص، جماعتها و قبیلهها و گروهها، مکانها، اصطلاحات، کتابنامه و فهرست تفصیلی مطالب، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقیها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
وابسته‌ها
پیوندها
مطالعه کتاب پاسخ نامه: پاسخ به 21 سؤال اعتقادی و فلسفی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور