المقتضب
| نام کتاب | المقتضب |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مبرد (نويسنده)
یعقوب، امیل (مصحح) حمد، حسن (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | PJ 6141 /م2م7 |
| موضوع | ادبیات عربی - قرن 3ق.
زبان عربی - صرف و نحو مبرد، محمد بن یزید، 210 - 286؟ق. - سرگذشت‌نامه |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1420 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10199AUTOMATIONCODE |
المقتضب، تأليف محمد بن يزيد مبرّد (متوفى 285ق)، به زبان عربى و در علم نحو و صرف است.
ياقوت حموى درباره اين كتاب گفته است: «كتاب مقتضب از جمله بزرگ‌ترين و نفيس‌ترين تصنيفات مبرد است...»
ساختار
كتاب، در 5 جلد تدوين شده است كه جلد پنجم آن، مشتمل بر فهرست‌ها و چهار جلد ديگر، مجموعا حاوى حدود 330 باب است.
در ابتداى اثر، مقدمه‌اى مختصر و مفيد پيرامون شرح حال نويسنده و آثار و تأليفاتش و شيوه تحقيقى محقق آمده است.
گزارش محتوا
كتاب، با بحث از اقسام سه‌گانه كلمه و اقسام لفظ معرب و معرفى اسم و انواع اعراب آن و... آغاز مى‌شود و با مبحث حذف مستثنى به خاطر تخفيف به پايان مى‌رسد.
در اين كتاب، مباحث صرفى، بدون تفكيك از مباحث نحوى به‌طور پراكنده مطرح شده است.
مؤلف، تعريفى روشن از علم صرف به دست نداده است، جز آنكه از فحواى عباراتش مى‌توان استنباط نمود كه آراء وى در اين زمينه، نزديك به نظرات سيبويه است.
گفتنى است كه مبرد بسيار متأثر از «الكتاب» سيبويه بوده است و ابواب و فصول هر دو كتاب تا حدودى به هم نزديك و شبيه است و تنها تفاوت آن دو، ترتيب مباحث است، البته چهار بحث در هر دو كتاب داراى ترتيب يك‌سان است و آنها عبارتند از تصغير، نسبت، اماله و ادغام. ديگر مسائل، مانند مباحث ابنيه، تثنيه و... در هر دو كتاب به‌صورت پراكنده مطرح شده است.
ويژگى‌هاى كتاب
- كثرت استشهاد به آيات قرآن كريم كه متجاوز از 500 آيه، مورد استشهاد قرار گرفته است؛
- استشهاد فراوان به شواهد شعرى كه بالغ بر 560 شاهد است و بعضى از آنها نيز تكرار شده است؛
- استشهاد اندك به احاديث شريف نبوى، بر طبق شيوه اكثر نحويون متقدم بصرى و كوفى؛
- استشهاد به امثال عربى و برخى نثرها؛
- التزام شديد به قياس كه او را به خطا شمردن بعضى از رواياتى كه مخالف قياس است وامى‌دارد.
وضعيت كتاب
اين اثر، توسط تعدادى از علما، مثل ابن درستويه، ابوالحسن رمانى، سعيد بن سعيد فاروقى و... شرح شده است.
فهرست‌هايى كه در جلد پنجم ذكر شده، عبارت است از:
- فهرست آيات قرآنى؛
- فهرست احاديث؛
- فهرست امثال؛
- فهرست شواهد شعرى؛
- فهرست قوافى اشعار؛
- فهرست قوافى رجزها؛
- فهرست انصاف ابيات(تك‌مصرع‌ها يا نيمه‌بيت‌ها)؛
- فهرست اعلام؛
- فهرست أساليب و الفاظ؛
- فهرست مصادر و مراجع؛
- فهرست محتويات.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.