شرح العلامة الخيالي علی النونية
شرح العلامة الخيالي علی النونية، شرح کتاب نونیه خضر بن جلالالدین خضربک به قلم احمد بن موسی خیالی است که به تحقیق عبدالنصیر ناتور ملیباری هندی رسیده است. اصل اثر، منظوم و شرحش در قالب نثر است و هر دو به زبان عربی نوشته شدهاند. شارح، عبارات خودش را با «أقول» شروع میکند. محقق، مقدمهای بر کتاب افزوده و در آن به ارائه بیوگرافی شارح و اصل و شرح کتاب پرداخته است[۱].
| نام کتاب | شرح العلامة الخيالي علی النونية |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | جواهر العقائد. شرح
القصيده النونيه. شرح دراسة و تحقيق |
| پدیدآورندگان | خيالي، احمد بن موسي (شارح)
خضر بک، خضر بن جلال الدين (نويسنده) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | BP 205/5 /خ6 ج9023 |
| موضوع | خضر بيک، خضر بن جلال الدين ، 810 - 836ق. جواهر العقايد - نقد و تفسير
شعر - قرن 9ق. کلام ماتريدي - قرن 9ق. |
| ناشر | مکتبة وهبة |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | مجلد1: 2008م , 1429ق, |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE14692AUTOMATIONCODE |
عبدالنصیر ناتور، خلاصهای از محتوا و کارهایش را بهمنظور تکمیل فایده مطالعه، چنین ارائه میدهد: محتوای کتاب در دو قسم کلی دراسة و تحقيق ارائه شده است. بخش دراسة در دو باب کلی بیان شده: باب اول به سخن از نویسنده اصل کتاب قصیده نونیه (جواهر العقائد) خضر بن جلالالدین مشهور به خضربک و شارح کتاب احمد بن موسی مشهور به خیالی میپردازد. این باب سه فصل دارد: در فصل اولش دوران خضربک و خیالی بهلحاظ سیاسی و اجتماعی و علمی بررسی میشود. فصل دوم، حاوی معرفی خضربک و زندگی او ضمن بیان اسم، لقب، نسب، شهرت، زادگاه و زادروز، اساتید، شاگردان، آثار، قصیده نونیه یا جواهر العقائد و وفاتش، است و فصل سوم نیز همین مباحث را (بهجز معرفی اثر؛ چون در باب دوم، آن را بیان خواهد کرد) درباره احمد بن موسی خیالی داراست[۲].
دومین باب، به چهار فص تقسیم میشود: در فصل اول، از شرح خیالی بر قصیده نونیه ضمن چهار مبحث (نسبت این اثر به وی، موضوع و روش او در این اثر، حواشی شرح خیالی و نسخ خطی این اثر) صحبت میشود.
فصل دوم، روش تحقیق را در قالب اساس اختیار نسخ خطی، بیان نسخههای مورد اعتماد نویسنده، بنیادهای اختیار متن، اختلافاتی که مورد ذکر نیستند و روش کلی تحقیق این اثر، بیان میدارد.
فصل سوم، بیان گزارشی اجمالی از شرح خیالی بر نونیه است و فصل چهارم، شخصیت احمد خیالی را در خلال این شرح معرفی میکند. قسم دوم در تحقیق مباحث کتاب است و محتوای مطالب را بیان کرده است[۳].
[آنچه گزارش شد بنا بر گفته محقق در مقدمه است، ولی وی در متن تحقیق خود، باب دوم را در سه فصل ارائه نموده است؛ در فهرست مطالب نیز سه فصل برای باب دوم ذکر شده است].
خیالی، متکلمی ماتریدی است. محقق، در بخشی از مقدمهاش به این مسائل پاسخ داده که آیا خیالی یک ماتریدی صرف است یا در برخی مسائل از ماتریدیان فاصله میگیرد و به دیگران مثلا اشاعره نزدیک میشود. علاوه بر این آیا او صرفا ملتزم به مذهب اهل سنت است یا گاهی از آن خارج میشود؟ میزان فاصله او با مذاهب فلسفی چیست؟ با توجه به گرایشات صوفیانهاش دیدگاهش درباره تصوف چیست؟ و... او در این خصوص از شرح عقاید نسفی نیز کمک گرفته است. بههرحال، خیالی جدای از ماتریدی یا اشعری بودنش، یکی از اهل تسنن است و این امر را در شرح بیت:
هذي عقائد عبد مذنب جان يرضی بها کل موصوف بإيمان،
بهوضوح بیان میدارد. البته او عقایدی را که در این کتاب مطرح میکند، عقاید اهل سنت و جماعت صحابه و تابعین میشمارد. منظور او از اهل سنت و جماعت، اشاعره و ماتریدیه هستند (همان طور که در حواشی نسفیه به این مطلب تصریح میکند)[۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق.