مسند الإمام الباقر أبي‌جعفر محمد بن علي عليهما‌السلام
مسند الإمام الباقر أبي‌جعفر محمد بن علي عليهما‌السلام، تأليف شيخ عزيزالله عطاردى، ششمين كتاب از مجموعه بزرگ مسانيد اهل‌بيت(ع)، دائرةالمعارفى حديثى است كه به زبان عربى در شش جلد منتشر شده است. اين مجموعه، اثرى مرجع محسوب مى‌شود و براى همگان، به‌ويژه پژوهشگران كاربرد دارد. مجموعه مسانيد ائمه(ع) و فاطمه زهرا(س) در 71 جلد منتشر شده است.
| نام کتاب | مسند الإمام الباقر أبي جعفر محمد بن علي عليهما‌السلام |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | عطاردی قوچانی، عزیزالله (گردآورنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 44 /ع6م5 1381 |
| موضوع | احادیث شیعه - قرن 14 |
| ناشر | عطارد |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1381 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1001AUTOMATIONCODE |
ساختار
مسند حاضر، مشتمل بر سه بخش است:
- احاديثى كه مربوط به زندگى و شخصيت آن معصوم است كه در 14 باب آمده است؛
- احاديثى كه آن معصوم در موضوعات مختلف بيان كرده‌اند كه همچون ساير مجموعه‌هاى حديثى در قالب «كتاب» و مشتمل بر ابواب، ذكر شده است؛
- راويانى كه از آن معصوم نقل حديث كرده‌اند به ترتيب حروف الفبا، به‌همراه ذكر مختصرى از حالات ايشان و مدح و جرح‌هايى كه درباره آنها ذكر شده است.
نويسنده در نگارش اين اثر، تمام منابع و مصادر دست اول شيعه، اهل سنت، زيديه و اسماعيليه را كه اخبار مدون دارند، مورد بررسى قرار داده است.
گزارش محتوا
نويسنده در نگارش مسند امام باقر(ع) كوشيده است تا تمام روايات اين امام بزرگوار را از كتابخانه‌هاى خطى ايران و دنيا جمع‌آورى كند.
در جلد نخست اين مسند، حدود 160 صفحه به شرح حال امام محمد باقر(ع) برگرفته از تواريخ متقن اختصاص دارد كه اطلاعات فراوانى در حوزه‌هاى شناخت آن امام، عصر ايشان، زندگى ايشان در كربلا، دوره اسارات امام سجاد(ع) به‌همراه امام محمد باقر(ع) در كوفه و شام و نقل حوادث سفر ايشان از كربلا تا كوفه و شام، به مخاطبان عرضه شده است. همچنين در اين بخش سخن از مبارزات قدرت‌طلبانه بنى عباس و ستم‌هاى امويان نسبت به اين امام بزرگوار به ميان آمده است.[۱]
از صفحه 161 جلد نخست تا پنجمين جلد اين مسند، روايات امام باقر(ع) مانند دسته‌بندى مرحوم كلينى در اصول كافى آورده شده‌اند. نويسنده كوشيده در اين مجموعه مباحثى نظير امام‌شناسى تا عصر غيبت، فضايل اهل‌البيت(ع) و شيوه فقهاى قديم را با شيوه‌اى متفاوت و نوين بياورد.
نويسنده در جلد سوم رواياتى را كه از امام باقر(ع) در تفسير آيات قرآن كريم نقل شده است به ترتيب سور قرآن ذكر كرده است.[۲]كتاب الدعاء، نام بخش ديگر اين مجموعه شش جلدى است كه دربرگيرنده ادعيه آن امام همام است. در اين كتاب حدود يك‌صد صفحه به دعاهاى امام باقر(ع) كه به مناسبت‌هاى مختلف چون روز جمعه، استغفار، توبه و اعياد گفته‌اند، تعلق دارد.[۳]
روايات فقهى موجود از زبان امام باقر(ع) بسيار زياد است، به‌طورى‌كه از ثلث پايانى جلد سوم اين مسند شش جلدى آغاز شده و تا دو ثلث جلد پنجم آن ادامه دارد. در اين روايات، مطالب متنوعى درباره مسائلى مانند حج، مكاسب، نكاح، امر به معروف و نهى از منكر، احرام، حرمت ربا و جهاد بيان شده و روش نگارش آنها مانند ساير كتاب‌هاى فقهى است.
بخش ديگر مجموعه شش جلدى مسند امام باقر(ع) به روايات اخلاقى و اعتقادى اختصاص دارد. در اين بخش حرف‌هاى تازه‌اى وجود دارند و مخاطبان بسيارى احاديث دست اول ايشان را مى‌توانند در يك‌صد صفحه آخر جلد پنجم آن مطالعه كنند.[۴]
پيروان مذهب زيديه، زيد فرزند ديگر امام سجاد(ع) را امام خود مى‌دانند و حضرت محمد باقر(ع) را به‌عنوان پسر پيامبر(ص) قبول دارند. در جلد ششم اين مجموعه، 14 حديث نقل‌شده از طريق زيديه، از كتاب «تيسير المطالب» آورده شده است. همچنين اخبار منسوب به امام باقر(ع) كه از طريق اسماعيليه ذكر شده در 28 عنوان در ادامه اين جلد آمده است. بسيارى از عالمان اهل سنت، روايات امام جعفر صادق(ع) و امام باقر(ع) را در آثار خود آورده‌اند كه نويسنده آنها را در ادامه اين جلد در 32 عنوان دسته‌بندى و ارائه كرده است. در حقيقت در اين بخش به تراث زيديه، اسماعيليه و اهل سنت توجه شده است.
بخش پايانى اين اثر مانند همه مسندها، با نگاهى انتقادى به راويان احاديث پرداخته است. در اين مبحث حدود 654 شخصيت معرفى شده‌اند.[۵]
در پايان، فوائد و كاربردهاى مسندنويسى را مى‌توان اين‌گونه خلاصه نمود: اولين نكته اينكه شرايط و خصوصيات دوران زندگى هر امام كه بر اساس آن، احياناً گفته‌ها و كردارها و تأييدهاى خاصى داشته‌اند، با مطالعه مجموعه روايات و آنچه منقولات مربوط به يك امام است به دست مى‌آيد. قطعاً شرايط زندگى هريك از امامان با يكديگر متفاوت است. شناخت مراد احاديث وابسته است به اينكه كلمات اين ائمه را در فضا و شرايط خودش درك كنيم. جريان‌شناسى انديشه‌هاى معاصر ائمه(ع) در هر عصر، تاريخ‌گذارى احاديث و شناخت نقد يا تبيين يك حديث نسبت به حديث ديگر و امكان تدوين تاريخ اهل‌بيت(ع) بر اساس احاديث و نه بر اساس گفته‌هاى مورخين كه احياناً با تساهل نيز همراه بوده است از ديگر فوايد مسندنويسى است.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب هر جلد در انتهاى آن و مصادر تحقيق كتاب در انتهاى جلد ششم آمده است. در پاورقى‌هاى صفحات آدرس منابع روايات ذكر شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.