بحوث فقهية
| نام کتاب | |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان |
|
| زبان | |
| کد کنگره | data-type='congeressCode' style='direction:ltr' |
| موضوع | |
| ناشر | |
| مکان نشر | |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | 517 |
معرفى اجمالى
«مناسک عمره مفرده، ویژه بانوان (محشى)»، مطابق با فتاواى مرحوم امام خمینى و هفت نفر از مراجع تقلید (حضرات آیات: خامنه‌اى، مکارم، صافى، بهجت، سیستانى، تبریزى و فاضل لنکرانى) است که آن را محمدحسین فلاح‌زاده (متولد 1338ش) تحقیق و تنظیم کرده است.
نام کامل کتاب حاضر، عبارت است از: «مناسک عمره مفرده، ویژه بانوان؛ مطابق با فتاواى حضرت آیت‌الله العظمى امام خمینى سلام‌الله‌علیه با حواشى مراجع معظم تقلید دامت‌برکاتهم».
ساختار
کتاب حاضر، از مقدمه محقق و متن اصلى (شامل سه بخش) تشکیل شده است. روش نویسنده در این کتاب، پژوهش فقهى غیر استدلالى است و از ذکر ادله احکام خوددارى ورزیده است.
در متن، نظر امام خمینى بر اساس کتاب «تحریر الوسیلة» و «مناسک» ذکر شده و نظرهاى اختصاصى فقهاى هفت‌گانه مذکور نیز در پاورقى آمده است.
در مجموع در کتاب حاضر به تعداد 292 مسئله و استفتاى شرعى پاسخ داده شده است.
گزارش محتوا
درباره محتوا و ویژگى‌هاى این اثر، نکات زیر قابل توجه است:
1. محقق در مقدمه‌اش که آن را در بهار سال 1379ش، نوشته، تأکید کرده است: «... البته چندین سال قبل، «احکام ویژ بانوان در حج» گردآورى شد و با تنظیمى جدید سامان یافت که تاکنون بارها چاپ و منتشر شده است، ولى آن کار مقصود نهایى نبود و همیشه به دنبال فرصتى بودم که بتوانم مجموعه‌اى از مسائل مورد نیاز بانوان در عمره و حج را به چاپ برسانم. خوشبختانه در سال گذشته «مناسک حجّ، ویژه بانوان» که دربردارنده حدود 500 مسئله مورد نیاز بانوان در حجّ مى‌باشد، به سبکى جدید و نثرى روان تدوین شد و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. سپس معاونت محترم آموزش و تحقیقات بعثه مقام معظّم رهبرى، تهیه مناسک عمره، ویژه بانوان را نیز پیشنهاد دادند که به لطف الهى این کار نیز به انجام رسید و به شکل حاضر به محضر تمامى خواهران گرامى تقدیم مى‌شود. امید آنکه مورد استفاده قرار گیرد... نوشته حاضر، مطابق با فتاواى حضرت امام خمینى(رض) همراه با حواشى هفت تن از مراجع معظم تقلید - دامت‌برکاتهم - مى‌باشد.
براى دستیابى به منابع اصلى و اطمینان بیشترِ مطالعه‌کنندگان، آدرس مسائل از «تحریر الوسیلة» و «مناسک» مُحشّاى حضرت امام خمینى - قدس‌سره - در پایان هر مسئله، با رمز «م»، به نشانه «مسئله» و «س»، به نشانه «سؤال»، همراه با شماره مسئله آمده است. هرچند در نگارش این کتاب، سعى شده از به کار بردن اصطلاحات و لغات مشکل و نامأنوس پرهیز شود، لیکن لغات و اصطلاحاتى که ناگزیر از آوردن آنها بودیم، در پایان کتاب، همراه با معناى آنها و گاهى توضیح مختصرى با عنوان «اصطلاحات و لغات» آورده شده است. این مناسک براى استفاده بانوان و دختران نوشته شده و براى مردان و پسران قابل استفاده نیست؛ چون در موارد بسیارى وظیفه آنان با آنچه در این کتاب آمده، تفاوت دارد (ر.ک: مقدمه کتاب، ص11-14).
2. نظر امام خمینى این است که زن شوهردار باید براى نذر براى احرام بستن، از شوهرش اجازه بگیرد؛ ولى اگر بعد از تمام شدن اعمال عمره بفهمد که بدون اجازه شوهر، با نذر محرم شده و قابل جبران نباشد، عملش صحیح است.
تفاوت فتاوا در این زمینه به این صورت است:
آیات عظام: مکارم، سیستانى، بهجت، تبریزى: نذر زن اگر منافات با حقّ شوهر نداشته باشد، بدون اجاز او هم صحیح است.
آیت‌اللّه خامنه‌اى: نذر زن براى احرام بستن قبل از میقات در غیاب شوهرش موقوف بر اذن او نیست، ولى در صورت حضور شوهرش احتیاط آن است که بدون اذن او نذر نکند؛ پس اگر در این صورت نذر کند، منعقد نمى‌شود (ر.ک: متن کتاب، ص25).
3. کیفیت طواف نساء و نماز آن، مانند طواف عمره و نماز آن است، ولى باید به نیت طواف نساء و نماز طواف نساء انجام شود. طواف نساء و نماز آن اختصاص به مردان ندارد، بلکه بر تمام کسانى که عمره مفرده به‌جا مى‌آورند، واجب است؛ حتى کودکانى که عمره مفرده به‌جا مى‌آورند لازم است طواف نساء و نماز آن را به‌جا آورند. اگر زن، طواف نساء را به‌جا نیاورد شوهرش بر او حرام است و اگر ازدواج نکرده باشد، ازدواج حرام است (همان، ص102).
4. در مورد محرمات احرام از جمله چنین آمده است: اگر براى استحباب، انگشتر به دست کند، اشکال ندارد. اگر انگشتر را، نه براى استحباب و نه براى زینت به دست کند؛ مثلاً خاصیت طبّى داشته باشد، اشکال ندارد. اگر چیزى بپوشد که زیور به حساب آید، هرچند قصد زینت و خودآرایى نداشته باشد، حرام است.
تفاوت فتاوا در این زمینه به این صورت است:
آیت‌اللّه مکارم: انگشتر زینتى به هر قصد باشد، حرام است.
آیت‌اللّه خامنه‌اى: بنا بر احتیاط واجب از هر کارى که زینت حساب شود، پرهیز کند، هرچند قصد زینت نکند.
آیت‌اللّه سیستانى: انگشتر به دست کردن براى زینت، بنا بر احتیاط واجب جایز نیست، ولى براى استحباب و یا نگهدارى آن اشکال ندارد (همان، ص116).
5. مُحرم کردن طفل و بردن او براى اعمال عمره، واجب نمى‌باشد؛ بنابراین، افرادى که کودکان خود را براى زیارت همراه مى‌برند، اگر بخواهند آنها را مُحرم کنند، باید کمال دقت را داشته باشند تا تمامى اعمالشان به‌طور صحیح انجام شود و با ناقص بودن اعمال، مشکلى در آینده براى آنها پیش نیاید. کودکى که براى عمره مفرده مُحرم شده است، باید طواف نساء و نماز آن را نیز به‌جا آورد و چنانچه انجام ندهد، نمى‌تواند ازدواج کند (همان، ص133).
6. محقق محترم، در شرح اصطلاحات «قصد اجمالى» را به این صورت معنا کرده: «قصد و نیتى که قطعى نباشد» (همان، ص152). شایان ذکر است که تعریف مذکور صحیح نیست و این اشکال به آن وارد است که قصد اجمالى در برابر قصد تفصیلى است و نیت انجام عمل معلوم به‌صورت اجمال، قصد اجمالى نامیده مى‌شود؛ یعنى نیت انجام عمل در جایى که عملى بر عهده مکلف گذاشته شده، ولى نوع آن عمل براى او به‌تفصیل معلوم نیست؛ مثل اینکه مى‌داند نماز واجبى بر عهده او است، اما بین ظهر و عصر بودن آن، مردد است؛ در اینجا مکلف به قصد عنوانى که در واقع بر او واجب شده است چهار رکعت نماز مى‌خواند (ر.ک: فرهنگ‌نامه اصول فقه، ص634). این اشتباه همان است که در کتاب دیگر همین محقق در زمینه حجّ نیز تکرار شده است (ر.ک: مناسک حجّ، ویژه بانوان، ص232).
7. محقق محترم بعد از اتمام مباحث کتاب در آخرین صفحه اثر حاضر، مطلبى اخلاقى و معنوى و بیدارى‌بخش از امام خمینى نقل کرده است: مراتب معنوى حجّ که سرمایه حیات جاودانه است و انسان را به افق توحید و تنزیه نزدیک مى‌نماید، حاصل نخواهد شد مگر آنکه دستورات عبادى حجّ به‌طور صحیح و شایسته و مو به مو عمل شود و حجّاج محترم و روحانیون معظّم کاروان‌ها تمام همِ‌ّ خود را صرف در تعلیم و تعلّم مناسک حجّ کنند و بر مسئله‌دانان است که از همراهان خود مواظبت کنند که خداى نخواسته تخلّف از دستورات نشود و بُعد سیاسى و اجتماعى آن حاصل نمى‌گردد مگر آنکه بُعد معنوى و الهى آن جامه عمل پوشد... (متن کتاب، ص156).
وضعیت کتاب
در آغاز این کتاب، فهرست تفصیلى مطالب آمده و فهرست منابع در پایان (همان، ص155)؛ ولى فهرست‌هاى فنى تنظیم نشده است. محقق، شرح و توضیح برخى از اصطلاحات و لغات را به‌صورت مختصر در پایان کتاب آورده است (همان، ص151-153).
کتاب حاضر، مستند است و محقق محترم توضیحات و ارجاعاتش را به دو صورت درون‌متنى و پاورقى آورده است. محقق محترم براى تسهیل امر آموزش مناسک حجّ، در اثر حاضر، از جدول، تصویر و نمودار نیز استفاده کرده است (ر.ک: همان، ص68، 85، 108، 109 و 110).
منابع مقاله
1. مقدمه و متن کتاب.
2. فرهنگ‌نامه اصول فقه، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، چاپ اول، 1389ش.
3. مناسک حجّ، ویژه بانوان، امام خمینى، تحقیق محمدحسین فلاح زاده، نشر مشعر، چاپ دوازدهم، 1386ش.