طبقات المفسرين (أدنه‌وي)
| نام کتاب | طبقات المفسرین |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ادنه وی، احمد بن محمد (نويسنده)
خزی، سلیمان بن صالح (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 92/6 /الف4ط2 |
| موضوع | مفسران - سرگذشت نامه و کتابشناسی |
| ناشر | مکتبة العلوم و الحکم |
| مکان نشر | مدینه منوره - عربستان |
| سال نشر | 1417 هـ.ق یا 1997 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE3076AUTOMATIONCODE |
معرفى كتاب
طبقات المفسرين تألیف احمد بن محمد الأدنه‌وى
كتاب پيرامون يكى از موضوعات علوم قرآنى،يعنى تاريخ تفسير و مفسران نوشته شده است.مؤلف كه از علماء قرن يازدهم هجرى مى‌باشد در اين كتاب به شرح حال و معرفى حدود 640 نفر از مفسران اسلامى پرداخته است.و مطالب آن را بر اساس زمان و قرن تنظيم نموده، كه در فصل اول و دوم، مفسرين از صحابه و تابعين را شرح مى‌دهد و از فصل سوم تا يازدهم، مفسران قرن دوم تا قرن دهم و بعد از آن را بررسى كرده است و براى اينكه از حجم كتاب بكاهد، در ابتداى آن متذكر مى‌شود كه در شرح حال مفسران از چه كتابهايى استفاده نموده و نام آنها را مى‌برد.
از آنجا كه در برخى از موارد در شرح حال مفسران به صورت اختصار مطالب را بيان نموده است اين مطلب از ارزش و اعتبار كتاب مقدارى كاسته است ولى با توجه به مطالبى كه از طرف محقق كتاب به آن اضافه شده و منابع ديگرى را متذكر شده باعث شده است كه كتاب بتواند منبع مناسبى براى استفاده عموم قرار گيرد.
ساختار كتاب
كتاب داراى 12 فصل مى‌باشد كه فهرست مطالب آن به قرار زير است
فصل اول:مفسران از صحابه در قرن اول هجرى
فصل دوم:مفسران از تابعان در قرن اول
فصل سوم تا يازدهم:مفسران از قرن دوم تا قرن يازدهم
فصل دوازدهم:دربارۀ مفسرين كه تاريخ تولد و يا وفات آنان در طبقات مختلف وجود ندارد.
فصل سيزدهم:دربارۀ كسانى كه پيرامون فروع تفسير كتاب نوشته‌اند.
ويژگى‌ها
- تعداد قابل توجهى از مفسران را مورد بحث قرار داده است
- در شرح حال آنها، نسب آنها را بطور كامل ذكر مى‌كند
- مفسران را طبقه‌بندى نموده است.
- چنانچه فرد مورد بحث داراى تأليفاتى باشد آنها را نام مى‌برد
- نام كسانى كه از آنها قرآن را آموخته و نزد آنان حفظ كرده است را متذكر مى‌شود
- در برخى از موارد طريق نقل روايت و يا قرائت قرآن را ذكر مى‌كند
- نام اساتيد و شاگردان هر مفسرى را بيان مى‌كند
- تاريخ تولد و وفات را ذكر مى‌كند
- كسانى كه تاريخ تولد و يا وفات آنها مجهول است در فصل جداگانه‌اى آورده است
كاستيها
- ناديده گرفته شدن سهم و نقش مفسران شيعى و عدم پرداختن به ترجمۀ بسيارى از ايشان حتى مفسران مشهور و برجسته‌اى چون مرحوم طبرسى و اين در حالى است كه عنوان كتاب عام بوده و بايستى مفسران مذاهب مختلف اسلامى(مذاهب چهارگانه اهل سنت و شيعه) مورد اشاره قرار مى‌گرفت.خلاصه آنكه در ميان بيش از 600 مفسرى كه مؤلف به ترجمۀ آنها پرداخته جز چند تن مفسر شيعى كه برخى نيز غير مشهورند به چشم نمى‌خورد.
- تراجم برخى مفسران مكرر آورده شده چنانكه محقق آن در پاورقى به كرات يادآورى نموده كه ترجمۀ اين شخص در فلان شماره گذشت و اين ناشى از عدم دقت مؤلف است مثلا من باب نمونه ص 203 و صفحات بسيار ديگر.
- تمام افراد ترجمه شده از مفسرين نبوده بلكه صرف تلخيص يك كتاب تفسيرى و يا نوشتن تعليقه‌اى بر آن و...عنوان مفسر گرفته و به ترجمه وى پرداخته شده است.در ضمن فصلى از كتاب به ترجمه كسانى اختصاص‌يافته كه در انواع علوم قرآن داراى تأليف بوده‌اند.
- بنظر مى‌رسد كتاب ياد شده صرفا جمع‌آورى از چند منبع بوده و مؤلف جز اعمال سليقه و ابتكار در چينش مطالب آن، تحليل يا نكتۀ تازه‌اى نياورده است.
- داشتن اشتباهات فراوان در ثبت و ضبط اسامى، تاريخ ولادتها و وفيات و... كه محقق آن در پاورقى حتى الامكان سعى در تصحيح آنها نموده است مانند ص 26 و 27.
- تكيه بيش از اندازه به كتاب «كشف الظنون» به ويژه از نيمه دوم كتاب كه شايد بتوان گفت بيشتر مطالب تراجم آخرين كتاب صرفا برگرفتۀ از آن است كه ادنه‌وى از آن با نام «اسامى الكتب» یاد مى‌كند.
- برخى اقتباسات به طور غير مستقيم صورت گرفته اما به منبع مورد استفاده اشاره و استناد نشده است.
- گويا ادنه‌وى به دليل عدم امكانات و زحمت فراوان و...و به تقليد و اقتباس از منابع متقدم، در صدد روشن كردن نام كتابهاى تفسيرى برخى مفسران برنيامده و به اين نكته بسنده شده كه فلانى صاحب تفسير بوده است اما نام آن چه بوده مشخص نيست.
- ترجمه بسيار خلاصه برخى مفسران كه در واقع ارائه ليستى از آنهاست نه‌ترجمۀ ايشان و اين نشانگر عدم تتبع و استقصاء قابل قبول در مصادر پيشين است چنانكه ارائه مصادر در پاورقيها توسط محقق كتاب گوياى اين حقيقت است كه با مراجعه به آنها امكان ترجمۀ مناسب ميسر بوده است.
- در ذكر مصادر كتاب، برخى از آنها را كه به آن عنوان مؤلفان متعددى داشته اند؛مشخص نكرده لذا محقق آن نيز نتوانسته است مشخص كند كه منظور مؤلف كدام يك بوده است.
- به عبارتى برخى مصادر مورد استفاده صرفا نام برده شده‌اند.
- استفاده غير مستقيم از برخى مصادر على رغم آوردن نام آنها در اول كتاب.
محاسن
- على رغم كاستيهاى فوق الذكر، اين كتاب، منبعى تحقيق شده است و انواع اشتباهات آن توسط محقق آن در پاورقى يادآورى و تصحيح شده است.
- برخوردارى از روش مناسب و منحصر به فرد در ارائه مطالب و اختصاص دادن هر فصلى به مفسران يك قرن كه امكان مقايسه تأليفات در قرون مختلف و سير تطور آن را روشن مى‌سازد.
- ادنه‌وى بر خلاف سيوطى و ديگران در پرداختن به تراجم مفسرين رعايت‌ترتيب حروف الفبا را نكرده و در هر قرنى ابتدا از مشهورترين مفسر و يا... شروع و به ترجمۀ آنها پرداخته است مثلا از تراجم مفسران قرن اول هجرى ابتدا از عبدالله بن عباس شروع كرده است.
- ذكر مصادر مورد استفاده در آغاز كتاب از محاسن آن به شمار مى‌آيد.
- ادنه‌وى به نسبت طبقات داودى به مصادر بيشترى مراجعه كرده و برخى مفسران را كه در طبقات داودى نام برده شده را آورده است.
- اين كتاب در بردارندۀ تراجم حدود 638 مفسر است و در ميان كارهاى انجام شده در اين خصوص از جامع‌ترين آنهاست هر چند كه به نسبت كتاب داودى از تراجم كمترى برخوردار است.
- داشتن فهارس كه به مدد محقق آن انجام شده شامل فهرست تراجم، اعلام مترجمين، اماكن و مصادر و مراجع كتاب-از ديگر محاسن آن به شمار مى‌آيد.
- ارائه توضيح دربارۀ تفاسير
نسخه شناسى
كتاب يك جلد، متن آن عربى و داراى 595 صفحه مى‌باشد
کتاب داراى فهرست:
الف:مطالب كتاب
ب:اعلام
ج:اماكن و شهرها
د:منابع و مصادر می‌باشد.
تذكر:كتاب توسط سليمان بن صالح الخزى، تحقيق و به چاپ رسيده و مواردى به آن اضافه شده از جمله:
- آدرس آيات و روايات
- آدرس كتابهايى كه شرح حال فرد(و مفسر) مذكور در متن، در آنها آمده است
- فهرست:آيات-اعلام-اماكن و شهرها
- مرتب نمودن اسامى افراد و مفسرين بر اساس حروف الفباء(چونكه كتاب بر اساس تاريخ و طبقۀ مفسران نوشته شده)