تاريخ مؤسسة شيوخ‌الإسلام في العهد العثماني
تاريخ مؤسسة شيوخ الإسلام في العهد العثماني 828-1341ق/1425-1922، اثر احمد صدقی علی شقیرات، مطالعهای تاریخی و فرهنگی است پیرامون منصب شیخالاسلامی و شیخالاسلامهای دولت عثمانی از سال 828 تا 1341ق، که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.
| نام کتاب | تاريخ مؤسسة شيوخ الإسلام في العهد العثماني |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | شقيرات، احمد صدقي علي (نويسنده) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | DR 440 /ش7ت2* |
| موضوع | آموزش و پرورش - فلسفه - مقالهها و خطابهها
ترکيه - تاريخ - امپراتوري عثماني، 1288 - 1918م. |
| ناشر | دار الکندي |
| مکان نشر | اردن |
| سال نشر | مجلد1: 1423ق ,
مجلد2: 1423ق , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11608AUTOMATIONCODE |
انگیزه نویسنده از نگارش این اثر، ارائه مرجعی شامل و جامع به عالم اسلام و دنیای عرب پیرامون بزرگترین و مهمترین تشکیلات سیاسی - دینی دولت عثمانی میباشد[۱].
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو قسم تنظیم شده است.
نویسنده در این کتاب، به بحث پیرامون تشکیلات شیخالاسلامی در محدوده تاریخی حدود پنج قرن در دوران عثمانی، برحسب تسلسل تاریخی پرداخته است.
وی در نگارش این اثر، از منابع بسیاری استفاده نموده است که عبارتند از: الف)- مجموعه اسناد و مدارک عثمانی، که در سه بخش قابل تقسیم است:
- بایگانی عثمانی، تحت نظارت نخستوزیر ترکیه در استانبول، معروف به (B.O.A).
- بایگانی مدارک شرعیه در «دایرة المفتی» استانبول.
- مرکز اسناد تاریخی سوریه در دمشق.
ب)- کتب خطی:
- «أعلام الأخيار من فقهاء مذهب النعمان المختار»، قاضی محمود بن سلیمان کفوی.
- «تاريخ الإسلام»، اثر مؤلفی مجهول.
- «الإعلام بأعلام بلد الله الحرام»، قطبالدین بن علاءالدین حنفی.
- «فيض الله المنان في تراجم أعيان الزمان»، فضلالله محبی.
- «النصاب في النسب و الكنی و الألقاب»، سلیمان سعیدالدین افندی.
- «رياض النقباء»، احمد نظیف افندی و...[۲].
گزارش محتوا
نویسنده پیش از آنکه وارد متن اصلی کتاب شود، در ذیل عنوان «الإطار العام لهذه الدراسة و مصادرها»، به بیان موضوع و اهمیت این مطالعه تاریخی و روش آن و تحلیل منابع و مصادر اساسی پرداخته است[۳].
قسم اول، در سه فصل زیر، دربردارنده تاریخ عمومی منصب شیخالاسلامی دولت عثمانی، در خلال سالهای 828 تا 1341ق، میباشد: نویسنده در فصل اول، تحولات تاریخی دولت عباسی، از ابتدای تشکیل تا سقوط آن در بغداد در سال 656ق/1258م را مورد بررسی قرار داده و سپس، به بحث از قیام دولت سلجوقیان اناضولیه و دلایل سقوط آن و امارات ترکمانی و حوادث مربوط به آن تا سال 1341ق/1922م، پرداخته است[۴].
در فصل دوم، از تاریخ تأسیس منصب شیخالاسلامی و مراحل تکامل و تطور آن در حکومت عثمانی و اسباب اطلاق آن بر مفتی بزرگ یا مفتی پایتخت یا مفتی دربار بحث به میان آمده[۵] و در فصل سوم، وضعیت اداری این منصب در حکومت عثمانی و ارتباط آن، با سایر مؤسسات دولتی دیگر بررسی گردیده است. همچنین این فصل، دربردارنده مطالعاتی پیرامون تشکیلات اداری منصب شیخالاسلامی، بعد از سالهای 1241ق/1826م، میباشد[۶].
در قسم دوم، به شرح حال سلسله شیخالاسلامها در دوران حکومت عثمانی پرداخته شده که عدد آنها به 131 نفر میرسد از شماره یک تا شصتوپنج، در جلد نخست جای گرفته و از شماره 66 تا 131 در جلد دوم آمده است.
از جمله ویژگیهای کتاب و آنچه باعث اهمیت آن میشود، آن است که این پژوهش، برای نخستین بار، به بررسی دورهای از تاریخ تشکیلات شیخالاسلامی و رجال مربوط با این منصب، در دولت عثمانی پرداخته و به بحث پیرامون تمامی حوادث داخلی و خارجی منتسب به تاریخ شیخالاسلامها نشسته است؛ حوادثی که بهطور مستقیم یا غیر مستقیم، مربوط به این منصب میباشند؛ از جمله خلع سلاطین، جنگها، انقلابات و شورشها، اصلاحات داخلی، اصلاح الجیش و... از دیگر ویژگیهای کتاب آن است که نویسنده تمامی این مباحث را بهصورت آکادمیک و علمی مطرح نموده و تمامی معلومات و حوادث تاریخی، جغرافیایی، اعلام، سلاطین، صدراعظمها، شیخالاسلامها، تحولات سیاسی، نظامی، اجتماعی و دینی آن دوران را بهخوبی رصد نموده و منعکس ساخته است[۷].
وضعیت کتاب
فهرست محتویات هر جلد در آغاز آن ذکر شده و فهرستهای اعلام، شهرها و مواقع، فعالیتهای دولتی و اجتماعی حکومت عثمانی، بههمراه فهرست منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده، در انتهای جلد دوم آمده است.
در پاورقیها، علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفیدی پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، ارائه گردیده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.