منهج كتابة التاريخ الإسلامي و تدريسه
منهج كتابة التاريخ الإسلامي و تدريسه، اثر محمد بن صامل سلمی، بررسی و بحث پیرامون روش مطالعه، نوشتن و تدریس تاریخ اسلامی میباشد که به زبان عربی، نوشته شده است.
نام کتاب | منهج كتابة التاريخ الإسلامي و تدريسه |
---|---|
نام های دیگر کتاب | |
پدیدآورندگان | سلمي، محمد بن صامل (نويسنده) |
زبان | عربي |
کد کنگره | DS 35/65 /س8م8 |
موضوع | تاريخ نويسي اسلامي |
ناشر | دار الوفاء |
مکان نشر | مصر - قاهره |
سال نشر | مجلد1: 1408ق , |
کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE16306AUTOMATIONCODE |
این کتاب، قسمتی از رسالهای است که نویسنده برای نیل به درجه کارشناسی ارشد، در رشته تاریخ اسلامی، از دانشکده شریعت و دراسات اسلامی، در دانشگاه امالقری در مکه مکرمه، تقدیم نموده است[۱].
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو باب و یک خاتمه، نظم یافته است.
نویسنده در ابتدا به بیان مفهوم علم و روش تلقی آن و مفهوم تاریخ و ثمره مطالعه آن پرداخته و در ادامه، روش کتابت تاریخ اسلامی را مورد بحث و بررسی قرار داده است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه، به اهمیت موضوع و سبب گزینش آن، و بیان موضوع ابواب و فصول کتاب اشاره نموده است[۲].
باب اول، مدخل و درآمدی بر مطالعه علم تاریخ اسلامی قرار گرفته و خود دارای دو فصل است: فصل اول، در مورد مفهوم علم و روش به دست آوردن آن بوده و نویسنده در آن، به تبیین این مفهوم و ارتباط آن با مفهوم عبادت و غایت اساسی و هدف نهایی از زندگی انسان مسلمان پرداخته است[۳].
در فصل دوم، از مفهوم تاریخ و ثمره مطالعه آن، بحث شده است[۴].
از جمله ثمراتی که نویسنده برای مطالعه تاریخ برشمرده است، عبارتند از: اهداف تربیتی؛ ادراک سنن ربانی؛ اطلاع بر معالم تاریخ انسانی؛ تأکید بر حقایق مهم و باارزش در حیات انسان؛ صبر بر مشقات؛ داشتن ارزش مادی؛ مصون ماندن از خرافات و بدعتها؛ کمک برای فهم حوادث و اتفاقاتی که رخ میدهد و... [۵].
در باب دوم، در ضمن پنج فصل زیر، روش کتابت تاریخ اسلامی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است: نویسنده در فصل اول، به بحث از روش و اهمیت آن پرداخته است[۶].
در فصل دوم، مصادر روش کتابت تاریخ اسلامی، مورد بحث قرار گرفته است[۷].
در فصل سوم، ویژگیهای روش مطالعه تاریخ اسلامی بررسی شده است. به نظر نویسنده، این ویژگیها در سه امر زیر، جای میگیرد:
- تمیّز در تصور و مفاهیم: که از دو نوع مفهوم بحث شده است:
- - مفاهیم اساسی در تصور و اعتقادات: نویسنده در این قسمت، به توضیح ایدئولوژی اسلامی و نگاه اسلام به انسان، هستی و حیات پرداخته و معتقد است که این عناصر، ماده اصلی تاریخ را تشکیل داده و اساس اختلاف نظر بین دیدگاه فرد مسلمان با غیر مسلمان است[۸].
- - مفاهیم روشی در بحث علمی و اثبات حقایق: در این قسمت، از مفهوم بحث علمی و نقش علمای مسلمان در آن و نیز از مفهوم بحث علمی در نظر دانشمندان اروپایی سخن به میان آمده، سپس از برخی مفاهیم مرتبط با این امر، مانند موضوعیت، تجرد و حیاد بحث شده است[۹].
- تمیّز در روش توثیق و اثبات حقایق: نویسنده در این قسمت، به توضیح روش نقد، نزد علمای حدیث و مقایسه آن با روش نقد تاریخی نزد دانشمندان اروپایی پرداخته و در پایان به این نتیجه رسیده است که روش نقد اروپایی، به دلیل اختلافات عقیدتی در اصل نگاه به انسان و وظیفه و نقش او در جهان هستی، در تطبیق تاریخ اسلامی، دارای صلاحیت لازم، نخواهد بود[۱۰].
- تمیّز در روش تفسیر تاریخی: که تمیّز در روش تفسیر حوادث میباشد. نویسنده در این قسمت، ضمن ذکر خصایص و ویژگیهای روش اسلامی در تفسیر تاریخی (واقعیت، توازن، شمول، صدق و صحت تصور از خدا، جهان هستی و انسان)، به روشهای دیگر در تفسیر تاریخی، از جمله تفسیر مادی، حضاری، مثالی، قومی و تفسیر بهواسطه غریزه جنسی، شاره کرده و آنها را مورد بررسی و نقد قرار داده است[۱۱].
در فصل چهارم، از غایت روش کتابت تاریخ اسلامی و وسائل تحقق آن، بحث شده و در پایان، چنین نتیجهگیری شده است که این وسایل، بر سه پایه اصلی، استوار است:
- تصور صحیح و مورد اعتماد از شریعت؛
- رجال امین و مخلص؛
- روش علمی استوار[۱۲].
فصل پنجم، به بیان قواعد روش کتابت تاریخ اسلامی، اختصاص یافته است. نویسنده این قواعد را، به سه دسته زیر، تقسیم کرده است:
- قواعدی در تصور و اعتقادات، که عبارتند از:
- - ایمان به وحدت امت اسلامی و وحدت تاریخ آن.
- - معرفت حکم شرعی در مورد آثار بهجامانده از امتهای پیشین.
- - فهم صحیح قضاء و قدر.
- - ایمان به غیب و توجه به اثر آن، در توجیه و تفسیر حوادث تاریخی.
- - شناخت حق صحابه پیامبر(ص) (که سه موضوع در آن، مورد بحث قرار گرفته است: الف)- تمیّز قایل شدن برای اهل سه قرن اول هجری و توجه به افضیلت آنها؛ ب)- حق خاص صحابه پیامبر(ص) و توجه به عدالت ایشان؛ ج)- موضع مسلمان نسبت به آن دسته از اخبار تاریخی که در آنها قدحی در مورد صحابه وارد شده است).
- - فرق قایل شدن بین خطاهای بشر و احکام اسلام.
- - ایمان به سنن الهی و اهمیت آن در تفسیر تاریخی[۱۳].
- قواعدی که در مصادر، باید مورد توجه قرار بگیرد، از جمله:
- - اعتماد بر مصادر شرعی و تقدیم آن بر سایر مصادر.
- - عدم تسیلم کامل در برابر تمام آنچه در کتب آسمانی قبل از قرآن وارد شده است؛ به دلیل نسخ شدن و تحریف آنها.
- - شناخت شروط مورخ مورد اعتماد.
- - شناخت حدود و ضوابط اخذ از کتب بدعتگذاران و زنادقه.
- - شناخت حدود و ضوابط اخذ از کتب غیر مسلمانان[۱۴].
- قواعدی که در اسلوب و روش عرضه مطالب، معتبر میباشد که عبارتند از:
- - عقیده را محور اساسی در عرضه مطالب قرار دادن.
- - تمرکز در کتابت بر اهداف و غایات.
- - عرضه مطالب، بهگونهای باشد که موجب تحبیب خیر و تبغیض شر باشد.
- - اشاره به نقش و اثر انبیا در تاریخ بشریت.
- - بررسی و تحقیق در استعمال مصطلحات اسلامی.
- - خودداری از تعمیم قبل از حصول استقرا[۱۵].
در خاتمه، از دو موضوع، بحث شده است:
وضعیت کتاب
فهرست مطالب و مصادر و مراجع مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است. در پاورقیها، علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفیدی پیرامون برخی از اعلام و کلمات مذکور در متن، داده شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
وابستهها
پیوندها
مطالعه کتاب منهج كتابة التاريخ الإسلامي و تدريسه در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور