منهج كتابة التاريخ الإسلامي و تدريسه

منهج كتابة التاريخ الإسلامي و تدريسه، اثر محمد بن صامل سلمی، بررسی و بحث پیرامون روش مطالعه، نوشتن و تدریس تاریخ اسلامی می‌باشد که به زبان عربی، نوشته شده است.

منهج كتابة التاريخ الإسلامي و تدريسه
نام کتاب منهج كتابة التاريخ الإسلامي و تدريسه
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان سلمي، محمد بن صامل (نويسنده)
زبان عربي
کد کنگره ‏DS‎‏ ‎‏35‎‏/‎‏65‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏8‎‏م‎‏8
موضوع تاريخ نويسي اسلامي
ناشر دار الوفاء
مکان نشر مصر - قاهره
سال نشر مجلد1: 1408ق ,
کد اتوماسیون AUTOMATIONCODE16306AUTOMATIONCODE

این کتاب، قسمتی از رساله‌ای است که نویسنده برای نیل به درجه کارشناسی ارشد، در رشته تاریخ اسلامی، از دانشکده شریعت و دراسات اسلامی، در دانشگاه ام‌القری در مکه مکرمه، تقدیم نموده است[۱].

ساختار

کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو باب و یک خاتمه، نظم یافته است.

نویسنده در ابتدا به بیان مفهوم علم و روش تلقی آن و مفهوم تاریخ و ثمره مطالعه آن پرداخته و در ادامه، روش کتابت تاریخ اسلامی را مورد بحث و بررسی قرار داده است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه، به اهمیت موضوع و سبب گزینش آن، و بیان موضوع ابواب و فصول کتاب اشاره نموده است[۲].

باب اول، مدخل و درآمدی بر مطالعه علم تاریخ اسلامی قرار گرفته و خود دارای دو فصل است: فصل اول، در مورد مفهوم علم و روش به دست آوردن آن بوده و نویسنده در آن، به تبیین این مفهوم و ارتباط آن با مفهوم عبادت و غایت اساسی و هدف نهایی از زندگی انسان مسلمان پرداخته است[۳].

در فصل دوم، از مفهوم تاریخ و ثمره مطالعه آن، بحث شده است[۴].

از جمله ثمراتی که نویسنده برای مطالعه تاریخ برشمرده است، عبارتند از: اهداف تربیتی؛ ادراک سنن ربانی؛ اطلاع بر معالم تاریخ انسانی؛ تأکید بر حقایق مهم و باارزش در حیات انسان؛ صبر بر مشقات؛ داشتن ارزش مادی؛ مصون ماندن از خرافات و بدعت‌ها؛ کمک برای فهم حوادث و اتفاقاتی که رخ می‌دهد و... [۵].

در باب دوم، در ضمن پنج فصل زیر، روش کتابت تاریخ اسلامی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است: نویسنده در فصل اول، به بحث از روش و اهمیت آن پرداخته است[۶].

در فصل دوم، مصادر روش کتابت تاریخ اسلامی، مورد بحث قرار گرفته است[۷].

در فصل سوم، ویژگی‌های روش مطالعه تاریخ اسلامی بررسی شده است. به نظر نویسنده، این ویژگی‌ها در سه امر زیر، جای می‌گیرد:

  1. تمیّز در تصور و مفاهیم: که از دو نوع مفهوم بحث شده است:
    - مفاهیم اساسی در تصور و اعتقادات: نویسنده در این قسمت، به توضیح ایدئولوژی اسلامی و نگاه اسلام به انسان، هستی و حیات پرداخته و معتقد است که این عناصر، ماده اصلی تاریخ را تشکیل داده و اساس اختلاف نظر بین دیدگاه فرد مسلمان با غیر مسلمان است[۸].
    - مفاهیم روشی در بحث علمی و اثبات حقایق: در این قسمت، از مفهوم بحث علمی و نقش علمای مسلمان در آن و نیز از مفهوم بحث علمی در نظر دانشمندان اروپایی سخن به میان آمده، سپس از برخی مفاهیم مرتبط با این امر، مانند موضوعیت، تجرد و حیاد بحث شده است[۹].
  2. تمیّز در روش توثیق و اثبات حقایق: نویسنده در این قسمت، به توضیح روش نقد، نزد علمای حدیث و مقایسه آن با روش نقد تاریخی نزد دانشمندان اروپایی پرداخته و در پایان به این نتیجه رسیده است که روش نقد اروپایی، به دلیل اختلافات عقیدتی در اصل نگاه به انسان و وظیفه و نقش او در جهان هستی، در تطبیق تاریخ اسلامی، دارای صلاحیت لازم، نخواهد بود[۱۰].
  3. تمیّز در روش تفسیر تاریخی: که تمیّز در روش تفسیر حوادث می‌باشد. نویسنده در این قسمت، ضمن ذکر خصایص و ویژگی‌های روش اسلامی در تفسیر تاریخی (واقعیت، توازن، شمول، صدق و صحت تصور از خدا، جهان هستی و انسان)، به روش‌های دیگر در تفسیر تاریخی، از جمله تفسیر مادی، حضاری، مثالی، قومی و تفسیر به‌واسطه غریزه جنسی، شاره کرده و آنها را مورد بررسی و نقد قرار داده است[۱۱].

در فصل چهارم، از غایت روش کتابت تاریخ اسلامی و وسائل تحقق آن، بحث شده و در پایان، چنین نتیجه‌گیری شده است که این وسایل، بر سه پایه اصلی، استوار است:

  1. تصور صحیح و مورد اعتماد از شریعت؛
  2. رجال امین و مخلص؛
  3. روش علمی استوار[۱۲].

فصل پنجم، به بیان قواعد روش کتابت تاریخ اسلامی، اختصاص یافته است. نویسنده این قواعد را، به سه دسته زیر، تقسیم کرده است:

  1. قواعدی در تصور و اعتقادات، که عبارتند از:
    - ایمان به وحدت امت اسلامی و وحدت تاریخ آن.
    - معرفت حکم شرعی در مورد آثار به‌جامانده از امت‌های پیشین.
    - فهم صحیح قضاء و قدر.
    - ایمان به غیب و توجه به اثر آن، در توجیه و تفسیر حوادث تاریخی.
    - شناخت حق صحابه پیامبر(ص) (که سه موضوع در آن، مورد بحث قرار گرفته است: الف)- ‌تمیّز قایل شدن برای اهل سه قرن اول هجری و توجه به افضیلت آن‌ها؛ ب)- ‌حق خاص صحابه پیامبر(ص) و توجه به عدالت ایشان؛ ج)- ‌موضع مسلمان نسبت به آن دسته از اخبار تاریخی که در آن‌ها قدحی در مورد صحابه وارد شده است).
    - فرق قایل شدن بین خطاهای بشر و احکام اسلام.
    - ایمان به سنن الهی و اهمیت آن در تفسیر تاریخی[۱۳].
  2. قواعدی که در مصادر، باید مورد توجه قرار بگیرد، از جمله:
    - اعتماد بر مصادر شرعی و تقدیم آن بر سایر مصادر.
    - عدم تسیلم کامل در برابر تمام آنچه در کتب آسمانی قبل از قرآن وارد شده است؛ به دلیل نسخ شدن و تحریف آن‌ها.
    - شناخت شروط مورخ مورد اعتماد.
    - شناخت حدود و ضوابط اخذ از کتب بدعت‌گذاران و زنادقه.
    - شناخت حدود و ضوابط اخذ از کتب غیر مسلمانان[۱۴].
  3. قواعدی که در اسلوب و روش عرضه مطالب، معتبر می‌باشد که عبارتند از:
    - عقیده را محور اساسی در عرضه مطالب قرار دادن.
    - تمرکز در کتابت بر اهداف و غایات.
    - عرضه مطالب، به‌گونه‌ای باشد که موجب تحبیب خیر و تبغیض شر باشد.
    - اشاره به نقش و اثر انبیا در تاریخ بشریت.
    - بررسی و تحقیق در استعمال مصطلحات اسلامی.
    - خودداری از تعمیم قبل از حصول استقرا[۱۵].

در خاتمه، از دو موضوع، بحث شده است:

  1. - عوامل انحرافاتی که در کتابت تاریخ اسلامی رخ داده است[۱۶].
    - نتیجه‌گیری و اشاره به برخی از انحرافات واقع‌شده در کتابت تاریخ اسلامی[۱۷].

وضعیت کتاب

فهرست مطالب و مصادر و مراجع مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است. در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفیدی پیرامون برخی از اعلام و کلمات مذکور در متن، داده شده است.

پانویس

  1. ر.ک: آغاز کتاب، قبل از مقدمه
  2. ر.ک: مقدمه، ص9-20
  3. ر.ک: همان، ص16
  4. ر.ک: همان
  5. ر.ک: متن کتاب، ص52-79
  6. ر.ک: مقدمه، ص16
  7. ر.ک: همان
  8. ر.ک: همان، ص17
  9. ر.ک: همان
  10. ر.ک: همان
  11. ر.ک: همان
  12. ر.ک: همان، ص18
  13. ر.ک: همان
  14. ر.ک: همان، ص19
  15. ر.ک: همان
  16. ر.ک: همان
  17. ر.ک: همان

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.


وابسته‌ها

پیوندها

مطالعه کتاب منهج كتابة التاريخ الإسلامي و تدريسه در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور