عيون الأخبار
| نام کتاب | عیون الأخبار |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (نويسنده)
طویل، یوسف علی (شارح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | AE 10/55 /الف2ع9 |
| موضوع | احادیث اهل سنت - قرن 3ق.
اسلام - دایرةالمعارفها دایرةالمعارفها و واژهنامههای عربی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1418 هـ.ق یا 1998 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2545AUTOMATIONCODE |
معرفى مؤلف
«عيون الاخبار» در زمرۀ كتب ادبى ابن قتيبه دينورى قرار مى‌گيرد.البته آنچه در اين جا ادب مى‌ناميم نزد ابن قتيبه طيفى بس گسترده دارد.او كه خود يكى از بارزترين نمايندگان ادب عربى است معتقد است كه اديب بايد از همۀ علوم رايج در زمان خود چون فلسفه، منطق، رياضيات، نجوم، لغت و...
اطلاعاتى نسبتا عميق كسب كند و بر همۀ اينها خوش ذوقى و نغزگويى را نيز بيفزايد.وى در آغاز كتاب «عيون» برنامه گونه‌اى از كارهاى خود در زمينۀ ادب را به دست مى‌دهد.وى مى‌گويد:اين كتاب هر چند كه در باب قرآن كريم و سنت و شرايع دين و علم حلال و حرام نيست، باز در امور مهم راهگشاست.
به اخلاق نيك راه مى‌نمايد، از فرومايگى باز مى‌دارد بر تدبير بايسته و سنجش شايسته و نرمى و ملايمت در سياست و آباد سازى زمين برمى‌انگيزد.راه انسان به سوى خداوند، به يك راه منحصر نيست بلكه متعدد است.من اين عيون الاخبار را از آن رو پرداختم كه ادب ناآموخته را روشنگر شود، اهل علم را تذكار باشد...پادشاهان را پس از رنج و خستگى آرامش دهد.وى اضافه مى‌كند:صواب نديدم كه اين كتاب را وقف دنياجوى كنم و آخرت طلب را بى‌بهره گذارم يا وقف خواص كنم و عامه را فرو نهم،يا آن را به پادشاهان اختصاص دهم و مردم كوى و بازار را فراموش كنم.از اين رو براى هر گروه سهمى قرار دادم.
او چنانكه خود مى‌گويد مطالب كتاب را از هر كس كه در سن يا معرفت بيش از او بوده و نيز از همنشينان و برادران خود و كتابهاى عجمان و تاريخ ايشان و نيز از كسانى كه نسبت به وى در درجه پائين‌ترى قرار داشته‌اند، اخذ كرده است.وى از كتابهايى تاج، آيين، پرويز، آداب ابن مقفع و كتب هندى و...مطالبى را نقل مى‌كند.كتاب از ده بخش تشكيل مى‌شود كه عبارتند از:كتاب السلطان، كتاب الحرب،
معرفى كتاب
كتاب السؤدد، كتاب الطبائع و الاخلاق المذمومة، كتاب العلم و البيان، كتاب الزهد، كتاب الاخوان، كتاب الحوائج، كتاب الطعام و كتاب النساء.چنانكه از مقدمۀ كتاب برمى‌آيد مؤلف آن را در دفاع از پاكيزگى و اصالت زبان عربى در مقابل موج فسادى كه در اثر انتشار لهجه‌ها و نفوذ بيگانگان در فرهنگ عربى رخنه كرده است، نگاشته است.بنابراين مجموعۀ اطلاعات پراكنده و وسيعى كه در اين كتاب فراهم آمده است، بايد دست افزار هر مرد عرب زبان فرهنگ يافته باشد.
كتاب حاوى ابياتى است كه هماهنگ با اخبار وارده در آن گنجانده شده است.اين كتاب از شخصيت علمى و ادبى و ذوق فراوان مؤلف خبر مى‌دهد چنانكه مرجع ارزشمندى در موضوع اخبار و ادب به شمار مى‌رود.
ابن قتيبه همۀ متون را، خواه آنها كه به مسائل خالص دينى اختصاص دارد، خواه آنها كه دانشهاى ديگر را در برگرفته، همچون عيون الاخبار، به قصد آموزش و بالا كشاندن سطح دانش خوانندگان خويش تدارك ديده است.
ويژگى‌ها و معايب
از ويژگی «عيون الاخبار» تأكيد ابن قتيبه بر دانشهاى غير دينى است.اين تأكيد از يك سو و از سوى ديگر انتشار ديررس آثار مذهبى او موجب گرديد كه خاورشناسان در او به چشم مردى آزاد انديش و به دور از قالبهاى معين دينى كه هر فرد مسلمان بر خود فرض مى‌كند، بنگرند.
يكى از اشكالاتى كه بر اين كتاب وارد شده اينست كه:درست است كه وى تمام آثارش را به قصد بالا بردن سطح آگاهى خوانندگان تدارك ديده است، اما بى‌ترديد كسانى كه وى در پى تعليم آنها برآمده با فصول و عناوين بخشهاى گوناگون آثارش بى‌تناسب نمى‌توانند بود.از اين رو كتاب السلطان جزء به كار سلاطين و اميران و درباريان نمى‌آيد،يا كتاب الحرب جز به حال فرماندهان لشكر مفيد نمى‌افتد.
مجموعه دانش‌هايى كه ابن قتيبه در چارچوب ادب به معناى عام آن عرضه مى‌كند، نيز خود جاى بررسى و پژوهش دارد.چنانكه وى با التزام شديد به روش كار اهل حديث، سخت با هر چه بوى فلسفه دارد مخالفت مى‌ورزد، اما در عيون ملاحظه مى‌كنيم كه او راههاى وصول به خداوند را به علم حلال و حرام منحصر نمى‌داند.
ايراد سوم بحثهايى است كه به صورت استطرادى و نيز اخبارى كه به شكل تكرارى در كتاب فراهم آمده است.
نسخه شناسى
1-از ده بخش كتاب، چهار بخش نخست آن توسط بروكلمان در ديمار، برلين و استراسبورگ بين سالهاى 1898 تا 1908م انتشار يافت.
2-همۀ كتاب در 4 جلد توسط احمد زكى عدوى در قاهره 1343-1349ق به چاپ رسيده است.
3-اين كتاب در 4 جلد(دو مجلد) توسط دكتر يوسف على طويل، استاد ادبيات اندلس در دانشگاه لبنان، شرح شده و ايشان بر آن تعليقه‌اى نگاشته و مقدمه‌اى نوشته‌اند.كتاب توسط دار الكتب العلميه، بيروت در سال 1418 ق1998/ م، به چاپ رسيده است.
منابع
(1)-دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج 4، مدخل:ابن قتيبه
(2)-مقدمه دكتر يوسف على طويل