ازهری، خالد بن عبدالله
| نام | ازهری، خالد بن عبدالله |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 905 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE7741AUTHORCODE |
«ابووليد زين الدين خالد بن عبدالله بن ابى‌بكر»، متولد 838ق / 1434م، نحودان، لغت‌شناس و فقيه شافعى است كه به وقاد نيز معروف مى‌باشد. نسب وى به ابومنصور ازهرى صاحب «تهذيب اللغة» مى‌رسد. در جرجه (جرجا) واقع در صعيد مصر، به دنيا آمد و نسبت جرجى (جرجاوى) او از همين جاست.
ازهرى در كودكى همراه خانواده‌اش به قاهره رفت و همان جا پرورش يافت. در آغاز، قرائت قرآن آموخت و کتاب‌هاى «العمدة» و «مختصر» ابوشجاع را فراگرفت و سپس وارد الأزهر شد و در آنجا به تكميل دانش خويش و فراگيرى علومى چون معانى و بيان، صرف و نحو، منطق و اصول فقه پرداخت و از استادانى چون يعيش مغربى، داوود مالكى، سنهورى، حصنى، شمنى و سخاوى دانش آموخت. اما بنا بر روايتى كه ابن عماد نقل كرده است، وى در آغاز، خادم الأزهر بود و در 36 سالگى، در پى تحولى روحانى به تحصيل علم روى آورد. وى علت اصلى اين حال را، ناسزاى يكى از طلاب الأزهر مى‌داند كه سخت بر وى گران آمده بود. ازهرى پس از فراگيرى علم به تدريس پرداخت و دانش‌دوستان بسيارى به مجالس درس وى راه يافتند و نام او بر سر زبان‌ها افتاد. برخى او را هم‌پايه جلال‌الدين سيوطى و عبدالرحمان جامى شمرده‌اند و حتى از برخى جهات، برتر از آن دو دانسته‌اند.
ازهرى در پايان عمر به سفر حج رفت و در بازگشت، در محلى به نام بركة الحاج، نزديك قاهره، از دنيا رفت. وى در روزگار خود، از نحويان بزرگ بشمار مى‌رفت و در منابع، از وى ستايش بسيار شده است. بااين‌همه، او نيز همچون ديگر نحويان آن عصر كه سخن تازه‌اى نداشتند، به شرح يا تلخيص آثار ديگران مى‌پرداخت؛ ازاين‌رو کتاب‌هاى وى همه در شرح آثار نحويان ديگر چون ابن مالك و ابن هشام است. شيوه وى در شرح آثار نحويان و استناد به منابع نحوى، مبتنى بر اختصار و ايجاز است؛ به‌گونه‌اى كه اين ايجاز، خود گاه مخل معنى و مايه ابهام شده است. ازاين‌رو برخى از منتقدان، وى را شارحى ناموفق دانسته و شروح او را سست و پرخلل شمرده‌اند. به‌علاوه در شناخت او از لغت و ادب عرب نيز ترديد كرده‌اند و مثلا به شرح او بر قصيده «برده» خرده‌هايى گرفته‌اند.
آثار
1. الألغاز النحوية؛
2. التصريح بمضمون التوضيح يا التصريح في شرح التوضيح (شرح مبسوطى است شامل سه هزار بيت بر کتاب «أوضح المسالك إلى ألفية ابن مالك» از ابن هشام)؛
3. تمرين الطلاب في صناعة الإعراب؛
4. الحواشي الأزهرية في حل ألفاظ المقدمة الجزرية (شرح مقدمه ابن جزرى در تجويد)؛
5. الزبدة في شرح قصيدة البردة؛
6. شرح الآجرومية (شرح «المقدمة الآجرومية» صنهاجى در نحو)؛
7. شرح المقدمة الأزهرية (شرح «المقدمة الأزهرية في علم العربية» كه اثر خود مؤلف است)؛
8. المقدمة الأزهرية في علم العربية؛
9. موصل الطلاب إلى قواعد الإعراب (شرح کتاب «الإعراب عن قواعد الإعراب» اثر ابن هشام)؛
10. إعراب الكافية؛
11. بلوغ الأمل في فن الزجل؛
12. تفسير آية «فلا أقسم بمواقع النجوم» ؛
13. تقييد في الحمد و الشكر؛
14. الثمار اليوانع في الأصول؛
15. شرح العوامل المائة؛
16. القول السامي على كلام ملاعبدالرحمان الجامي» منسوب به اوست).
منابع مقاله
برگرفته از: بجنوردى، سيد كاظم و همكاران (1377)، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى (چاپ دوم)، تهران: مركز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 8، ص 78، نوشته: عزت ملاابراهيمى.
وابسته‌ها
شرح التصریح علی التوضیح ابن مالک فی النحو و الصرف للشیخ ابی‌محمد بن عبدالله بن یوسف بن هشام الانصاری
موصل الطلاب إلی قواعد الإعراب لإبن هشام الأنصاري المصري
الحواشي الأزهرية في حل ألفاظ المقدمة الجزرية
شرح التصريح علي التوضيح علي ألفية إبن مالک في النحو
تنبيهات علي کتاب شرح الجزرية لخالد الازهري