سجستانی، محمد بن عزیز
| نام | سجستانی، محمد بن عزیز |
|---|---|
| نام های دیگر | سجستانی، اب‍وب‍ک‍ر محمد بن ع‍ب‍د العزیز
سجستانی ال‍ع‍زی‍زی، محمد محمد بن ع‍ب‍د العزیز ال‍س‍ج‍س‍ت‍ان‍ی |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 330 هـ.ق یا 942 م |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE3845AUTHORCODE |
ابوبكر سجستانى، محمد بن عزيز (د ح 330ق / 942م)، مفسر، اديب و مؤلف در زمينه غريب القرآن بوده است.
برخى چون دارقطنى (د 385ق) و خطيب بغدادى او را محمد بن عزيز خوانده‌اند. اكثر قريب به اتفاق منابع در نام و نسب او به «محمد بن عزير» بسنده كرده‌اند، ولى در مواردى محمد بن عزير بن اعين، محمد بن عمر بن احمد و محمد بن عمر بن احمد بن عزير نيز ضبط شده است.
در باره زندگى وى تقريباً چيزى دانسته نيست. از نسبت سجستانى چنين برمى‌آيد كه اصل او از سيستان بوده و در بغداد مى‌زيسته است. به گفته ذهبى: «وى تا حدود 330ق، در قيد حيات بوده، اما ابن نجار در باره تاريخ درگذشت او سكوت كرده است». بر اساس گفته ابن خالويه وفات ابوبكر سجستانى پيش از ابوبكر محمد بن قاسم انبارى؛ يعنى پيش از 328ق واقع شده است؛ ازاين‌رو، استنباط ابن شاكر و در پى او بسيارى از متأخران و حتى معاصران كه 330ق را سال قطعى وفات او تلقى كرده‌اند، قابل ترديد است.
در باره مشايخ وى گزارشى در دست نيست. تنها مى‌دانيم كه او در تأليف «غريب القرآن» از ارشادات ابن انبارى سود برده و ابن خالويه او را از شاگردان وى شمرده است. از راويان ابويكر سجستانى تنها سه تن را مى‌شناسيم كه «غريب القرآن» را از او روايت كرده‌اند: ابواحمد عبدالله بن حسين بن حسنون سامرى، ابوعمرو عثمان بن احمد بن سمعان رزاز، ابوعبدالله عبيدالله بن محمد بن بطه عُكبرى، ولى بنا به گفته ابن خالويه، نه اين سه تن و نه ديگرى كتاب را مستقيماً از مؤلف استماع نكرده‌اند.
تنها اثرى كه از ابوبكر سجستانى مى‌شناسيم، كتاب «غريب القرآن» اوست كه در برخى نسخ «نزهة القلوب» ناميده شده است. ريو، احتمال داده كه «نزهة القلوب» عنوانى متأخر براى كتاب بوده باشد. تأليف اين كتاب بيش از 15 سال به طول انجاميده و گويا ثمره زندگى سجستانى بوده است.
«غريب القرآن»، از همان سده 4ق، به‌عنوان اثرى معتبر در اين رشته بشمار آمده و از آن پس نيز همواره يكى از نام‌آورترين آثار در اين زمينه بوده است.
منابع مقاله
برگرفته از دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 5، ص 254، به قلم احمد پاكتچى.