ابن زنجله، عبدالرحمن بن محمد
| نام | ابن زنجله، عبدالرحمان بن محمد |
|---|---|
| نام های دیگر | مقری، ابوزرعه عبدالرحمن
ابن زنجله، عبدالرحمن بن محمد |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 395 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE10721AUTHORCODE |
ابوزرعه عبدالرحمن بن محمد بن زنجله مقرى از علماى نيمه دوم قرن چهارم و اوايل قرن پنجم هجرى مى‌باشد. متأسفانه اطلاع زيادى از زندگانى وى، در دسترس نيست.
همين‌قدر مى‌دانيم كه وى عالم به علوم قرآنى از جمله قرائات، تفسير، علم عدد، مكى و مدنى بودن سوره‌ها، علم لغت عربى و احاديث شريف نبوى بوده است.[۱]
در مبحث اول قسم اول از کتاب وى تحت عنوان «تنزيل القرآن و عدد آياته و اختلاف الناس فيه»، محقق کتاب، تحقيقى پيرامون زندگى وى انجام داده و در آن، اطلاعاتى در مورد نام، دوران زندگانى، شيوخ، مذهب، تأليفات و تاريخ وفات ارائه كرده است. گويا كتب تراجم و شرح‌حال‌نويسى، چندان به زندگى‌نامه او نپرداخته و لذا اطلاعات زيادى از وى در دست نيست. محقق در ابتداى اين مبحث، به منابع و مصادرى كه مطالب اندكى پيرامون زندگى‌نامه وى در آن‌ها درج شده، اشاره نموده است.
اين منابع عبارتند از: مقدمه و خاتمه کتاب «حجة القرائات»؛ ابتداى کتاب «تنزيل القرآن» (اثر حاضر، كه فقط نام او در آن ذكر شده است)؛ انتهاى کتاب «الصاحبي في فقه اللغة» (كه در آن به اين نكته اشاره شده كه ابن زنجله کتاب را از مؤلف آن، احمد بن فارس سنه 382ق شنيده است) و....[۲]
در کتاب «الصاحبي» ابن فارس چنين آمده است: «نوح بن احمد از قرائت اين کتاب بر شيخ ابوالحسن احمد بن فارس و تصحيح آن در روز دوشنبه نهم شعبان 382ق فارغ شد و ابوالعباس احمد بن محمد معروف به غضبان و ابوزرعه عبدالرحمن بن محمد بن زنجله آن قرائت را شنيدند... و احمد بن فارس بن زكريا آن را به خط خود در محمديه کتابت نمود».
از اين نوشته، مى‌توان به برخى از اطلاعات كه متعلق به حيات ابوزرعه مى‌باشد، دست يافت. از جمله تلمذ و شاگردى وى نزد ابن فارس و اينكه در محمديه كه از محله‌هاى شهر رى، واقع در شمال بلاد فارس مى‌باشد، در سال 382ق مى‌زيسته است. همچنين اينكه در آن زمان، وى در سنى بوده است كه اهليت قبول وصف سماع را داشته و اين دلالت بر مشهور بودن او به اين علم در آن مرحله از سن دارد.[۳]
استاد سعيد افغانى اين نكته را مطرح نموده كه ابن زنجله کتاب «حجة القرائات» را قبل از سال 403ق تأليف نموده است. دليل او بر اين امر، آن است كه در يكى از نسخ خطى اين کتاب، به اين نكته اشاره شده است كه اين کتاب، منقول از نسخه خطى‌اى مى‌باشد كه در يكى از ماه‌هاى سال 403 نوشته شده است.[۴]
در اين کتاب، همچنين به اين نكته اشاره شده كه ابن زنجله، آن را بر ابوالحسين احمد بن فارس، متوفى 359ق قرائت كرده است. همچنين از اين کتاب مى‌توان فهميد كه وى نزد ابوعبدالله محمد بن عبدالله خطيب اسكافى، متوفى 420ق تلمذ كرده است.[۵]
برخى چنين گمان كرده‌اند كه وى قاضى و فقيه مالكى‌مذهب بوده است. اولين كسى كه معتقد به اين نظريه شده، استاد سعيد افغانى است. اين اشتباه از آنجا ناشى شده است كه آقاى سعيد افغانى هنگامى كه شرح زندگى ابن فارس را از کتاب «الديباج المذهب»، نقل مى‌كرده، با اين عبارت روبه‌رو شده است: «رَوَى عنه أبوذر و القاضي أبوزُرعة، فقيه مالكي» و از آن چنين برداشت كرده كه مؤلف «حجة القرائات»، مالكى‌مذهب و قاضى بوده است.
خير الدين زركلى نيز از او تبعيت كرده و او را قاضى مالكى دانسته است.... اما به نظر مى‌رسد در فهم عبارت يادشده دو خطا رخ داده است:
- قاضى ابوزرعه، عبدالرحمن بن محمد بن زنجله مؤلف کتاب «حجة القرائات» نيست، بلكه او، روح بن محمد بن احمد قاضى ابوزرعه، فقيه شافعى متوفى در سال 423ق مى‌باشد.
- مقصود از عبارت «فقيه مالكي»، ابن فارس مى‌باشد، نه ابن زنجله.[۶]
آثار
- حجة القرائات (با تحقيق استاد سعيد افغانى)؛
- تنزيل القرآن و عدد آياته؛
- تفسير القرآن؛
- شرف القراء في الوقف و الابتداء في الكلام المنزل على خاتم الأنبياء.
تخمين تاريخ دقيق وفات وى، ممكن نيست، فقط مى‌توان چنين گفت كه وى در نيمه دوم قرن چهارم و چند سالى از اوايل قرن پنجم هجرى مى‌زيسته است.[۷]
پانويس
منابع مقاله
عبدالرحمن بن محمد بن زنجله، «تنزيل القرآن و عدد آياته و اختلاف الناس فيه»، عمان، دار عمار للنشر و التوزيع، الطبعة الأولى، 1430ق.