آكام المرجان في ذكر المدائن المشهورة في كل مكان
| نام کتاب | آکام المرجان في ذکر المدائن المشهورة في کل مکان |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | منجم، اسحاق بن حسین (نويسنده)
سعد، فهمی (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | G 140 /م8آ7 |
| موضوع | جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14
شهرها و شهرستانها - متون قدیمی تا قرن ۱۴ فرهنگ جغرافیایی - متون قدیمی تا قرن ۱۴ نامهای جغرافیایی |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1408 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2202AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
آكام المرجان في ذكر المدائن المشهورة في كلّ مكان، تأليف اسحاق بن الحسين المنجّم از جغرافى‌دانان قرن چهارم هجرى است كه به زبان عربى نگاشته شده است.اين کتاب معجمى جغرافيايى است و به معرفى شهرهايى؛ چون مكه، مدينه، بيت المقدس، بغداد، عراق، جزيرة العرب، فلسطين، ايران، ماوراءالنهر، مصر، مغرب، اندلس، رم، قسطنطنيه و غيره و بيان موقعيت جغرافيايى آنها مى‌پردازد.
از مضمون کتاب پيداست كه متن اصلى نيست، بلكه مختصرى از کتابى بزرگتر است كه انديشۀ اساسى آن توصيف شهرهاى بزرگ بوده و جزء رشته‌اى از نوشته‌هاى جغرافيايى است كه بعدها مورد علاقه فراوان مردم قرار گرفت.
توصيف‌ها عموما بسيار مختصر است و غالبا با تعيين محلّ جغرافيايى شهر؛ يعنى بيان خطهاى طول و عرض همراه است.گاهى از فتح شهرى سخن مى‌رود و اطلاعاتى كوتاه از جغرافياى طبيعى و سياسى مى‌دهد كه احيانا همچون قسمت مخصوص اندلس مفصّل مى‌شود.اطلاعات نژاد شناختى اين کتاب بسيار كم است؛ ولى فصول مربوط به ترك وخزر اهميّت خاص دارد.
هر چند کتاب معجمى جغرافيايى است و قاعدتا بايد به ترتيب حروف معجم تنظيم شده باشد؛ اما مؤلف روش خاصى را كه ترتيب مطالب کتاب را درهم مى‌ريزد، در پيش گرفته است.
وى ابتدا به يادكرد مراكز دينى؛ همچون مكه، مدينه و بيت‌المقدس پرداخته و سپس از بغداد سخن به ميان مى‌آورد و به دنبال آن از بلاد مشرق؛ همچون عراق، جزيرة العرب، فلسطين، ايران و غيره ياد مى‌كند.
ويژگى
اين کتاب حاوى اطلاعات و معلوماتى است كه در منابع پيشين يافت نمى‌شود، از جمله اين كه اين کتاب اولين منبع عربى است كه هنگام معرفى «جرجان» از نهر «إيلى» سخن به ميان مى‌آورد و تنها منبعى است كه براى خوارزم نام ديگرى؛ يعنی «جرجانية» ذكر مى‌كند. علاوه بر اين مؤلف اطلاعاتى در باب خراج شهرهاى شرقى، صنايع مشهور آنها و غيره، به صورت بسيار مختصر، در اختيار خواننده قرار مى‌دهد. اين اثر از چنان اهميتى برخوردار بوده كه ادريسى و ابن خلدون از آن بهره فراوان برده‌اند.
نسخه‌شناسى
اين کتاب از نگاشته‌هاى قرن چهارم هجرى است. بنا به گفته دكتر فهمى سعيد در «مقدمة التحقيق» اين اثر، نسخه خطى آن توسط أحسن بن على بن عبيداللّه الأنسي الكوكباني در قرن دوازدهم هجرى تهيه شده و در پايان نسخه تاريخ إتمام آن ماه شعبان سال 1129ه ذكر شده است.اين کتاب با تلاش خانم آنجلاكوراتتسى براى نخستين بار منتشر شد؛ اما بسيارى از اغلاط از جمله كلمات غير منقوطه يا كلماتى كه به درستى نگاشته نشده بود، در آن باقى ماند. تنها نسخۀ خطى اين کتاب در ضمن مجموعۀ معروف و اصيل ميلان است كه همۀ نسخه‌هاى خطى آن از جنوب جزيرة العرب به جا مانده است.
نسخه حاضر توسط دكتر فهمى سعد به همراه استدراكات و تصحيح بسيارى از خطاهاى فوق‌الذكر،در قطع رقعى با جلد شوميز در 144 صفحه براى بارنخست در سال 1408ه، 1988م از سوى انتشارات «عالم الكتب» بيروت منتشر شده است.
منابع
- ايگناتى يوليانوويچ كراچكوفسكى، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ص 185، ترجمه:ابوالقاسم پاينده .
- كارل بروكلمان، تاريخ الادب العربي، ج چهارم، ص 235-236.
- مقدمه محقق اثر دكتر «فهمى سعد».
پیوندها
مطالعه کتاب آکام المرجان في ذکر المدائن المشهورة في کل مکان در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور